Aiacciu

À prupositu di Wikipedia
Aiacciu
Statu Francia
Rigioni Corsica
Dipartimentu Pumonte
Circundariu
Cantonu
Codici INSEE 2A004
Codici pustali 20000
Merri Larenzu Marcangelli
Intercumunalità Comunità di Agglumerazione di u Paese Aiaccinu
Longitudina 8.73694
Latitudina 41.92667
Altitudina 38
Superficia 8203 ettari
Pupulazioni 68 462 (2015)
Dinsità 835 ab./km²

AiacciuAghjacciu in dialettu aghjaccinu; Ajaccio in ligure ghjinuvese) hè una cumuna di u dipartimentu di a Corsica suttana. A cità di u curallu hè u capilocu amministrativu di a Corsica sana, è ancu di a Corsica suttana. Ci sò 52 880 abitanti (1999) ingrentu à a cità stessa, ma si sò sviluppati dinò i cumuni in lu circondu : Afà, Alata, Bastilicaccia, Appiettu par u più. D'altrondi hè addunita Aghjacciu cù parechji artri cumuni di u rughjun par fundà a "CAPA" (Cumunità d'Agglumerazziun di u Paese Aiaccinu). Si faci chì circa 65 000 parsoni si ne stanu in lu rughjun, è cusì hè u rughjun più pupulatu di Corsica cù quellu di Bastia. Si ci trova a "Cullittività Tarrituriali di Corsica" (CTC), induv'elli seghjanu l'aletti tarrituriali.

Aiacciu, u portu
File:DSCN1226.JPG
Vista aerea d'Aiacciu

Giugrafia[mudificà | edità a fonte]

Storia[mudificà | edità a fonte]

U sò nomi veni dà u gregu "Agation" (bonu portu) pà a favurevuri pusizziun geugrafica. Effittivaméinti u logu duva sorghji a cità fubbi sceltu dà quarchi culuni greghi fucesi. Succissivaméinti, sottu l'uccupazziun rumana pigliò u nomi di "Adiacium" è pò "Ajax". Cunchista prima da i Vandali, è pò dà i Longobardi, intornu à l'annu milli hè stata uccupata dà i pisani è dopu passò à i ghjinuvesi (sottu l'aùturità di u Bancu di San Ghjorghju), chì in 1492 custrusini una citatella furtificata, cuncepita dà l'architettu milanesi Cristoforo de Gandino, è a pupuloni di centu famighji di a Lunigiana, trà elli i Bonaparte, chì ghjunsini à Aghjacciu in 1510. Dopu si ingrandì artantu grazia à l'afflussu di abitanti pruvinenti da i zoni interni di l'isura.

Fubbi uccupata una prima vorta dà i francesi da 1553 à 1559 è ristituita à i ghjinuvesi ancu a paci di Cateu-Cambrésis. In u settesimu securu diventò un bastiuni di l'indipindintisti di Pasquale Paoli, mà in 1768 fubbi uccupata dà i francesi dopu à u trattatu di Versailles. In 1769 nascì u so cittatinu più illustru: Nabulionu Bonaparte. Dà 1793 à 1796 fubbi parti di u regnu anglo-corsu di Pasquale Paoli, pà vurtà definittivaméinti à a Francia in 1796.

Monumenti[mudificà | edità a fonte]

a Ghjisgia Maestra Santa-Maria-Assunta.
A Torra di a Parata è l'Isuli Sanguinari

Merri[mudificà | edità a fonte]

U merri attuali ghjè Larenzu Marcangeli.

Lingua Aghjaccina[mudificà | edità a fonte]

A lingua d'Aiacciu hè u corsu di tipu pumuntincu : a parlata aghjaccina.

Tuponimi[mudificà | edità a fonte]

  • A Cunfina
  • Alzo di Leva
  • A Madonuccia
  • A Parata
  • A Piazzetta
  • Arzuta
  • Asprettu
  • A Spusata
  • Barbicaghja
  • Budiccioni
  • Campu di l'oru
  • Castellucciu
  • Canicciu
  • Forcone
  • I Milelli
  • I Salini
  • I Sanguinari
  • Lurettu
  • Marinella
  • Padula
  • Pasci Pecura
  • Pietralba
  • Ricantu
  • San' Ghjaseppu
  • San' Ghjuvà
  • Santa Lucia
  • Sant'Antone
  • Scudu
  • Suartellu
  • Timizzolu
  • U Borgu
  • U Carrughju Drittu
  • U Casone
  • U Finusellu
  • U Salariu
  • U Vazziu
  • U Vittulu
  • Vignola


Sprissioni[mudificà | edità a fonte]

Pruverbii[mudificà | edità a fonte]

Eccu uni pochi di pruverbii chì sò tipichi d'Aiacciu:

  • À a figa zemba, tuttu u mondu s'arremba.
  • A bucia hà i ghjambi corti.
  • À chì campa spirendu, mori caghendu.
  • À chì disprezza vò cumprà.
  • À chì faci u passu più maiò ch'è a ghjamba, casca.
  • À chì fussi induvinu, ùn saria mai mischinu.
  • A chi mori, à chì s'allarga.
  • À chì pesa a petra, pighja l'anguilla.
  • À chì pighja in prima mani si ni va à culu in manu.
  • A chì ha magngnatu u meli t'ha l'abba in capu.
  • À chì hè causa di u so mali, piegni à sè stessu.
  • A chì pesa a petra, pighja l'anguilla.
  • À chì si chjina ancu i zitelli si sveghja bruttu.
  • À chì stanta, à chì scurnichjuleghja.
  • À chì ùn hà ca un ochju, suventi u si tocca.
  • A chì ùn pò batta u cavallu, batti a sella.
  • À chì vivi incù u zoppu, à u capu di l'annu hè zoppu è mezu.
  • À chì vò bè fighjoli, cumencia per una femina.
  • A lingua ossu ùn hà è ossi tronca.
  • A manu dritta ùn devi sapè ciò ch'è faci a manu manca.
  • A paura faci truttà a mula.
  • A pratica batti a grammatica.
  • A regula sta bè ancu in casa di u .
  • A risa sta in bocca à i pazzi.
  • A ropa pulita ùn s'imbrutta micca. È ancu a ropa brutta ùn s'imprutta omu micca.
  • A strada dritta ùn hè mai longa.
  • A vita hè fatta à scali, à chì colla è à chì fala.
  • A volpi perdi u pelu ma micca u viziu.
  • Appiettu, calci è pugni à mezu pettu.
  • Aqua corri è sangui strigni.
  • Aqua minuta entri à l'ossi, è ùn hè criduta.
  • Aqua muta sfonda i ribbi.
  • Balaninu, untu è finu.
  • Boccapanzula di sera, o hè sonnu o hè pinseru. Boccapanzula di matina, o hè fami o hè sciagrinu.
  • Calcataoghju, pocu cena è micca alloghju.
  • Cani chì abbaghja ùn mordi micca.
  • Cantà è purtà a croci, ùn si pò.
  • Chì ha bisognu di u focu, u pighja in manu.
  • Chì di gallina nasci in tarra ruspa.
  • Chì mali ùn faci mali ùn aspetta.
  • Chì muta, muga.
  • Chì prima ghjugni prima macina.
  • Ci vò à batta u farru quand'hè caldu.
  • Ci vò a pighjà a muneta cum'ella passa.
  • Ci vò a pighjà a vita cum'ella veni.
  • Ci vò à nascia par pascia.
  • Ci vò à spulà quandu ci hè ventu.
  • Ciò ch'ùn tomba ingrassa.
  • Corpilonghi Auccianesi.
  • D'appressu a matina, si veri a sirata.
  • Di dui liticanti, un terzu ni prufitta.
  • Fora u denti, fora a pena.
  • Ghjinnaghju, patillaghju
  • Hè l'ochju di u patronu chì ingrassa u cavallu.
  • Hè meghju à essa solu ch'è mali accumpagnatu.
  • Hè meghju à travaghjà indarnu cà pasà indarnu.
  • Hè meghju dui ferti chè un mortu.
  • Hè meghju una donna di casa ca una casa di donni.
  • I cosi allungati diventanu sarpi.
  • I guai di a pignatta, ùn li sà cà u cuchjarò.
  • I parentidenti.
  • In a matinata, si veri a ghjurnata.
  • In bocca chjusa ùn ghjentri mosca.
  • In cumpagnia, u pretu pighjò moghja.
  • Ind'a cora ci stà u vilenu.
  • L'acellu ch'hè in gabbia, un cantu d'amori chì canta di rabbia.
  • L'aqua và à u mari.
  • L'ochji sò d'acqua.
  • L'oru casca ind'a fanga è luci sempri.
  • Mai dui senza trè.
  • Mamma incagna è ghjatta mangna.
  • Mangna à to gustu è vesta ti à gustu di l'altri.'
  • Mani ch'ùn prendi, a casa u rendi.
  • Mortu pinzutu, si n'appinza un antru.
  • Natali à balcò, Pasqua à fucò.
  • Natu l'omu, natu u distinu.
  • Nè catelli nè zitelli ùn avè à to spurtellu.
  • Nè per maghju nè per maghjonu ùn ti caccià u to pilonu.
  • Ni mori più grassi chè passi.
  • Ochju chì ùn veri, ùn pò ghjudicà.
  • Ogni mattu t'hà a so fini.
  • Ognunu tira l'aqua à u so mulinu.
  • Ognunu veri meziornu à a so porta.
  • Per rispettu di u patronu, ci vò à rispittà u cani.
  • Pighja u mondu cum'ellu veni, è a muneta cum'ella và.
  • Più hè parenti è più ghjentri.
  • Più pendi, più rendi.
  • Quandu u cani invechja, a volpi li piscia addossu.
  • Ronchi di sumeri, in celu ùn ni colla.
  • Russura à a marina, soli caldu a matina.
  • Saccu biotu ùn pò stà rittu.
  • Sant'Antonu di mezu ghjinnaghju, u soli annantu à u sulaghju.
  • Sant'Antonu incapillatu, tira ti à u paratu.
  • Scornaboi sò Peracci.
  • Sè l'inguia fussi tigna, tuttu u mondu l'avaria.
  • S'è li mettanu tutti i croci accantu, ognunu si pighja a soia.
  • Setti, u schiffru di i buciardi.
  • S'è tù n'ai, ùn ni mangni.
  • S'hà più bisognu di soldi cà di cunsighji.
  • Si lavora è si fatiga, per la panza è per la figa.
  • Si sbaghja u pretu à l'altaru.
  • Strada facendu s'arragna a somma.
  • Tali babbu, tali fighjolu. Tali calzu, tali maghjolu.
  • Tinta a panca induv'ùn posa più barba bianca.
  • Traditori sò Veracci.
  • Travaghja à chì t'hà fami.
  • Tuttu lasciatu hè persu.
  • U cavallu ghjastimatu, li luci u pelu.
  • U fenu accantu à u focu, ci sta mali.
  • U peghju calciu hè quellu di u cavallu mansu.
  • U porcu techju rivercia a trova.
  • U Signori ùn paga micca tutti i sabati, ma quandu paga, paga bè.
  • U soli luci per tutti.
  • Ùn ci hè scianza ca per canaghja.
  • Ùn fà mali chì hè piccatu è un fà chì hè ghjittatu.
  • Un sumeru un sarà mai un cavallu di corsa.
  • Ùn suniteghja ch'ellu ùn piovi.
  • Un vali à zifulà quandu l'asinu ùn vò bia.
  • Una manu lava l'altra.
  • Verbi volen, scritti manen.
  • Vesti un bastonu, pari un baronu. Vesti una tama, pari una dama.

Toponimi[mudificà | edità a fonte]

Uni pochi di toponimi d'Aiacciu sò: A Cunfina, Alzu di Leva, A Madunnuccia, A Parata, A Piazzetta, rzuta, Asprettu, A Spusata, Barbicaghja, Budiccioni, Campu di l'oru, Castellucciu, Cannicciu, U Furcone, I Milelli, I Salini, I Sanguinari, Lurettu, Marinella, Padula, Pasci Pecura, Pietralba, U Ricantu, San' Ghjaseppu, San' Ghjuvà, Santa Lucia, Sant'Antone, U Scudu, Suartellu, Timizzolu, U Borgu, U Carrughju Drittu, U Casonu, U Finusellu, I canni, U Salariu, U Vazziu, U Vittulu, Vignola.

Citazioni[mudificà | edità a fonte]

Eccu uni pochi di pruverbii annantu à Aiacciu:

Lighjenda[mudificà | edità a fonte]

A cità d'Aghjacciu hè stata risparmiata da a pesta, a Madunuccia ghjè fistighjata ugni annu. Nostra Signora di a Misericordia hà, sicondu à a lighjenda aghjaccina, trasfurmatu battelli turchi enemichi in petra chjamati "I setti navi" chì pudemu attualmenti veda.

Da veda dinò[mudificà | edità a fonte]

Rifarenzi[mudificà | edità a fonte]

  • Saravelli-Retali, F. A vita in Corsica à traversu pruverbii è detti, 1976, Don Bosco.

Liami[mudificà | edità a fonte]

Bandera di a Corsica E cumune di Pumonti Bandera di a Corsica

Afà - Aiacciu - Alata - Albitreccia - Altaghjè - Ambiegna - Appiettu - Arbiddara - Arburi - Arghjusta è Muricciu - Arru - Auccià - Auddè - Azilonu è Ampaza - Azzana - Balogna - Bastelica - Bastilicaccia - Belvideri è Campumoru - Bilia - Bucugnà - Bunifaziu - Calcatoghju - Campu - Cannelle - Carbini - Carbuccia - Cardu è Turghjà - Carghjaca - Carghjesi - Casaglionu - Casalabriva - Cavru - Ciamannaccia - Coggia - Conca - Coti è Chjavari - Cristinacce - Cugnocolu è Muntichji - Currà - Cuttuli è Curtichjatu - Cuzzà - Eccica è Suaredda - Evisa - Figari - Foce - Fuzzà - Frassetu - Furciolu - Ghjunchetu - Granaccia - Grossa - Grussetu è a Prugna - Guagnu - Guargualè - Laretu di Taddà - Lecci - Letia - Livesi - Livia - Lopigna - Macà è Croci - Marignana - Mela - Munacia d'Auddè - Murzu - Ocana - Ortu - Osani - Otta - Palleca - Partinellu - Pastricciola - Peri - Piana - Pianottuli è Caldareddu - Pila è Canali - Pitretu è Bicchisgià - Pitrusedda - Poghjolu - Portivechju - Prupià - Quasquara - Quenza - Rennu - Rezza - Rosazia - U Salge - Sampolu - San Gavinu di Càrbini - Sant' Andrea d'Urcinu - Santa Lucia di Tallà - Santa Maria è Figaniedda - Santa Maria è Sichè - Sari di Portivechju - Sari d'Urcinu - A Sarra di Farru - A Sarra di Scupamè - Sarrula è Carcupinu - Sartè - Serriera - Soccia - Sotta - Suddacarò - Surbuddà - Tassu - Tavacu - Tavera - Todda - Ulmetu - Ulmiccia - Urbalaconu - Valli di Mezana - Veru - Vicu - Vighjaneddu - Villanova - Vuttera - Zevacu - Zicavu - Zigliara - Zirubia - Zonza - Zozza