Olbia

À prupositu di Wikipedia
(Reindirizzamentu da Tarranoa)
Olbia

Nome ufficiale: Olbia
Statu: Italia
Regione: Sardegna
Pruvincia: Olbia è Tempiu
Cuurdinate: 40° 55' 0" N - 9° 30' 0" E
Altitudine: 10 m
Superificia: 383,64 km²
Pupulazione: 59.124 ab.
Densità: 154,11 ab./km²
Merre: Giovanni Maria Enrico Giovannelli
Codice pustale: 07026
Codice ISTAT: 104017
Indicativu tel.: 0789
Nome di l'abitanti: Tarranuesi
Festa patrunale: 15 maghju
Situ ufficiale
Olbia
Pusizione di Olbia in Italia

Olbia (IPA: [ˈɔlbja][1] Terranòa in sardu /terraˈnoa̩/, Tarranóà in gadduresu /tarraˈnɔːà̩/) hè una cumuna taliana di 59.124 abitanti, capilocu, incù Tempiu Pausania, di a pruvincia di Olbia è Tempiu in Sardegna. Ni risulta ch'edda hè, in 2012, a quarta cumuna di a Sardegna par numaru di abitanti, dopu Cagliari, Sassari è Quartu Sant'Elena[2].

Olbia hè stata l'antica "capitali" di u Ghjudicatu di Gaddura è u prima sediu viscuvali di a Gaddura (Diocesi di Civita - Ampurias sinu à 1839). A cità, una di i principali di a Sardegna, hè una rialità industriali è cummirciali in piena espansioni. Hà cunnisciutu in l'ultimi dicennii un impurtantu aumentu dimugraficu è un sviluppu assà rapitu di a so ecunumia, incù u numaru di l'abitanti duppiatu trà l'anni 1951 è 1981. Attualmenti si ni conta circa 56.000 (in u 1964 erani 18.800).

Ricca di insidiamenti turistichi molti cunnisciuti, trà i quali Portu Rutondu è Portisco, hè dutata di infrastrutturi chì ni facini un polu turisticu moltu impurtanti par l'Isula intreia. Olbia hè u mutori ecunomicu di a pruvincia è un di i più impurtanti di a rigioni. À parta da u nucleu storicu di u corsu Umberto I, a cità, incù u nutevuli incrementu dimugraficu di l'anni sissanta, si hè nutevulamenti espansa in ogni dirizzioni. I prublemi di viabilità sò stati cuntrastati incù a criazioni di una circunvaddazioni, di un tuneddu situatu sottu l'ariali di u portu vechju è di numarosi ghjiratoghji à l'internu è fora di u centru urbanu.

Giugrafia fisica[mudificà | edità a fonte]

Vista annantu à Olbia è u so portu

Tarritoriu[mudificà | edità a fonte]

A cità di Olbia s'affaccia annantu à l'umonimu golfu è si stendi in a pianura circustanti (chì piglia anch'edda u nomu da a cità), dilimitata da una catena muntosa. U tarritoriu cumunali, incù una superficia di 383,64 km², si poni à u 23º postu trà i Cumuni taliani par estinsioni[3].

Clima[mudificà | edità a fonte]

A cità hè carattarizata da un clima meditarraniu incù inguerni dolci cuntinintali è istati caldi è asciutti. I pricipitazioni si cuncentrani soprattuttu in i mesa invirnali è vaghjimali:

Olbia Ghji Fri Mar Apr Mag Ghju Lug Aos Sit Utt Nuv Dic Annu
Tampiratura massima media (°C) 14 15 16 18 22 26 29 30 26 22 17 15 21
Tampiratura minima media (°C) 6 7 7 9 12 16 19 19 17 13 9 7 12
Piuviti (mm) 55 65 58 48 31 21 5 18 30 71 66 90 558

Storia[mudificà | edità a fonte]

Periodu prinuragicu è nuragicu[mudificà | edità a fonte]

Olbia, cuddana fenicia, IV seculu a.C. (Museiu archiulogicu naziunali di Cagliari).

Frammenti di ceramica ritruvati à Portu Rutondu è una carattaristica statuetta feminiccia rapprisintanti a Dea Matri truvata in Santa Mariedda, facini ricuddà à u Niuliticu Mediu (4000
3500 a.C.) i primi tistimunianzi di l'omu in tarritoriu olbiensi. Più dopu, duranti u periodu Eniuliticu, incù ocra rossa funi raffigurati in i pareti di a sapara di u Papa - annantu à l'isula di Tavulara - figuri umani schematizati, chì ricoddani à u 2700 - 2500 a.C., mentri ricodda à l'Ità di u Bronzu anticu (1800 - 1600 a.C.) a Tomba di i ghjiganti chì si trova à Annantu à Monti de s'Abe.

Ma à parta da a media Ità di u Bronzu, à tempu cù a diffusioni in tuttu l'Isula di l'uriginali civiltà nuragica, ancu in u tarritoriu di Olbia si scontrani insidiamenti nuragichi, chì à misura sò sempri più numarosi: sò più di 50 quiddi attualmenti cunnisciuti è vani da i nuraga monutorri, à i paesa, à i pozzi sacri, à i sipulturi megalitichi. Trà sti munumenti i più impurtanti sò: u nuragu Riu Mulinu à Cabu Abbas; u nuragu Putzolu, in l'umonima lucalità, dittu ancu lu Naracu; u paesi nuragicu Belveghile, annantu à u prulungamentu di u stradonu nordu in dirizzioni Arzachena; u nuragu Mannazzu o Mannacciu, nantu à a Statali 127 in lucalità Maltana; u Nuragu Siana o Zucchitta, in i vicinanzi di a stazioni farruviaria di Enas; u nuragu Sà prescione 'è Siana, annantu à un'altura chì dumineghja a piana di Olbia, ci s'accedi da a strada vicinali di Aratena; u pozzu sacru di Sà Testa, chì ricodda à u periodu cumpresu trà l'VIII è u VI seculu a.C., strada par Golfu Aranci; a tomba di ghjiganti di Annantu à Monti 'è s'Abe, sipultura megalitica cullittiva', urighjinaria di l'Ità di u bronzu anticu (1600 a.C.) ma rimanighjati in periodu nuragicu, chì li manca a stela cintrali, longu a strada di Loiri.

Periodu punicu[mudificà | edità a fonte]

Bustu di Neronu di u 54/55-59 d.C. scupartu à Olbia, cunsirvatu à u museiu archiulogicu naziunali di Cagliari.

Da u VII seculu a.C. fù prubabilamenti friquintatu par un brevi periodu da i grechi (sicondu a tradizioni greca citata da Diodoru, Strabone è Pausania) è pricidintamenti ancu da i Fenici. Ma, cuntrariamenti à quant'è pò lascià suppona l'urighjina di u so nomu (Olbia dirivaria da u grecu Ολβιος/Olbiòs (felici)), i primi tracci di un veru insidiamentu urbanu, datevuli trà u V è u IV seculu a.C., sariani, sicondu l'ultimi ritruvamenti, da attribuiscia à i punichi. I cartaghjinesi a cinsini di mura è di torri, edifichendu in a parti più alta un'acropuli incù un tempiu didicatu à Melqart. A cità punica accupava un'aria cumpresa tandu trà Via Asproni è Piazza Matteotti è parti di l'antichi mura sò sempri visibuli in Via Torino. In i scavi archiulogichi effittuati d'aprili 2007 hè emersu parti di l'abitatu punicu in a cintralissima Via Righjina Elena. Di lugliu 2001, in Via Nanni, era statu ripurtatu à a luci parti di u vechju insidiamentu di ebbica punica è rumana, imprudatu da u IV à u I seculu a.C.

Dopu à quiddu periodu, in u 535 a.C., in l'acqui cumpresi trà u Golfu è a Corsica, una flotta di sissanta navi focesi di a culonia di Alalia si scuntroni incù una flotta di navi etruschi è punichi, cualizati si par sbarrà a strada à a pinitrazioni greca in u mari Tirrenu. U viulentu scontru, cunnisciutu com'è a battaglia di u Mari Sardu (o battaglia di Alalia), hè ritinutu da molti a prima grandi battaglia navali in i mari di l'uccidenti. Trà i munumenti di stu periodu si poni ricurdà i resti di i mura punichi in Via Torinu è in Via Acquidottu, sti ultimi essendu visibuli à traversu dui piramidi di vetru in a piazzetta di un cumplessu risidenziali è i resti di un isulatu punicu in via Nanni è di l'acquidottu rumanu (I seculu);

Resti di l'acquidottu rumanu di Olbia

Note[mudificà | edità a fonte]

  1. DiPI Online - Dizziunariu di Prununcia Taliana. URL cunsultatu u 17 marzu 2013.
  2. Cumuni sardi par pupulazioni. URL cunsultatu u 6 frivaghju 2013.
  3. Cumuni taliani par superficia. URL cunsultatu u 6 frivaghju 2013.




I cumuni di a pruvincia di Tarranoa è Tempiu

A Madalena - Agghju - Alà dei Sardi - Alzachena - Badesi - Bilchidda - Buddusò - Budoni - Bultigghjata - Caragnani - Figari - Locusantu - Loiri è Poltu Santu Paolu - Lu Palau - Lungoni - Lurisi - Monti - Oscari - Patru - Sant'Antoni - Santu Franciscu d'Aglientu - Santu Tiadoru - Tarranoa - Telti - Tempiu - Trinitai è Vignola