Isula di Monticristu

À prupositu di Wikipedia

« Citra livanti Oglasa »
(Gaio Pliniu Sicondu, Naturalis Historia, III, 6,12)
A spiaghja di Cala Maestra

L'isula di MonticristuMontecristu) hè situata in u Mari Tirrenu è faci parti di l'Arcipelagu Tuscanu. Amministrativamenti hè inclusa in a cumuna di Portufarraiu è dunqua in a pruvincia di Livornu. Custituisci una riserva naturali statali intigrali è faci parti di u Parcu Naziunali di l'Arcipelagu Tuscanu.

Giugrafia[mudificà | edità a fonte]

Vista aeria di l'isula

Monticristu si trova à sudu di l'isula d'Elba, à punenti di l'isula di u Gigliu è di u Monti Arghjintariu, à sudu-livanti di l'isula di Pianosa è à livanti di l'affiuranti Scogliu d'Africa, notu ancu com'è Africhella è Furmicula di Monticristu.

L'isula, chì a so urighjina hè u sullivamentu di un plutonu sottumarinu, hè intiriamenti muntosa incù parechji spurghjimenti rucciosi à piccu annantu à u mari è hè custituita guasi esclusivamenti da granudiurita incù grossi cristaddi di ortuclasiu. A summità di l'isula di Monticristu, dinuminata Monti di a Furtezza, hè di 645 m.

Clima[mudificà | edità a fonte]

Ancu l'isula di Monticristu, com'è tutti l'isuli di l'arcipelagu, prisenta un clima dolci, custantamenti vintilatu è moltu assuliatu incù scarsissimi pricipitazioni (i valori medii annui sò nittamenti infiriori à i 500 mm), carattarizatu da inguerni mai troppi freti è istati incù caldu mudaratu ma micca affannosu.

A riserva naturali Isula di Monticristu[mudificà | edità a fonte]

Stavani stabilamenti annantu à l'isula, altirnendu si ogni dui sittimani, dui agenti di u Corpu Furistali di u Statu. Dopu à una pirmanenza di 123 anni, da u 31 dicembri 2012 ùn ci sò più vardiani di u Fanali chì s'alternani in a casetta custruita vicinu Villa Taylor[1]. A Riserva naturali statali Isula di Monticristu' hè una riserva biugenetica di 1.039 ettari[2] istituita in u 1971 incù dicretu ministeriali par pruteghja a natura particulari di l'isula. Oghji faci parti in u Parcu naziunali di l'Arcipelagu Tuscanu. Hè stata attribuita ancu di u Diploma auropeu di l'arii prutetti in 1988.

Flora è fauna[mudificà | edità a fonte]

I cundizioni chì ani impiditu u pupulamentu di Monticristu ani favuritu a cunsirvazioni di a flora è di a fauna. In particulari, à Monticristu, viviani spezii animali è vegetali un tempu diffusi in tuttu u Mari Tarraniu. Di particulari rilievu sò i furmazioni di ghjiganteschi scopi chì coprini i fondi di i vaddi è parechji lecci millenarii chì fermani in vita à l'altitudini più alti. Intarissanti dinò hè a prisenza di a vipara di Monticristu (Vipara aspis sottuspezia hugyi) è u discuglossu sardu (un anfibiu prisenti solu in un paghju di isuli tuscani è in Sardegna). In particulari a vipara mostra un'evidenti sumiglia incù a vipara siciliana è ùn hè micca fruttu di pura fantasia l'ipotesi chì a so intruduzioni annantu à u tarritoriu isulanu sii duvuta à calchì imbarcazioni; basta à ricurdà chì era un' usanza cartaghjinesa quidda di lancià vipari nantu à i navi di u numicu duranti i battagli[3]. L'isula hè, inoltri, locu di susta par migliaia di aceddi migratori è uspiteghja impurtanti culonii di aceddi marini (di particulari impurtanza hè a berta minori). Monticristu uspiteghja infini l'unica pupulazioni taliana di capra salvatica. L'ambienti marinu hè piuttostu riccu: ci sò pratarii di posidonia, anemoni marini, gurgonii, curaddi, i pesci tondi è, finu à a fini di u sittanta, erani prisenti i vechji marini, spezii oramai rarissima in l'acqui di u mari Tarraniu.[4]

A capra di Monticristu[mudificà | edità a fonte]

L'antica prisenza di a Capra aegagrus in l'Arcipelagu Tuscanu hè ducumintata in a tupunumastica latina è greca di parechji di i so isuli, com'è Capraria (Isula di Capraia) è Aigylion (Isula di u Gigliu). L'esistenza di a capra salvatica à Monticristu hè tistimuniata almenu da a siconda mità di u XVI seculu ("...ci sò quantità di capri piccini di pelu rasu...").[5]

A capra di Monticristu (Capra aegagrus)

A Capra aegagrus hè diffusa soprattuttu in Asia minori è Mediu Urienti, ma sò prisenti di i pupulazioni ancu in parechji isuli di l'Egeiu è à Creta. A Monticristu a Capra aegagrus vivi à u statu salvaticu, in picculi branchi chì cambiani cumpusizioni è numaru in i varii periodi di l'annu. I corra sò incurvati, incù a superficia antiriori cumpressa latiralamenti in modu da furmà una carena affilata. I masci adulti prisentani un manteddu brunu chjaru, spessu incù una linia nera chì cuntinueghja nantu à i spaddi è nantu à a parti vintrali di i membri; i femini ani inveci un manteddu brunu chjaru uniformu.[4]
A capra di Monticristu hè una spezii à risicu, chì ni fermani difatti solu 250 esimplari in a natura. à u fini di garantiscia a salvaguardia di a spezii, in u dicembri 2012 u Biuparcu di Roma hà predispostu un ricintu di 1000 m2 chì uspiteghja cinqui esimplari (trè femini è dui masci), in privisioni di evintuali futuri ripupulamenti annantu à l'isula.[6]

Endemisimi[mudificà | edità a fonte]

Vegetali:

Invirtibrati:

Vertibrati:

Storia[mudificà | edità a fonte]

In ità classica l'isula era chjamata Oglasa[7](Ωγλασσα in grecu), tuponimu di urighjina prirumana. Duranti u Medievu u nomu muta in Monti Christi[8], veni à dì "Monti di Cristu", verusimilamenti à causa di u forti cuntestu ecclisiali è munasticu chì carattarizò l'isula à parta da u V seculu d.C., è in particulari di u Munasteru di San Mamilianu.[9] Altri fonti rapportani chì in urighjina l'isula si saristi chjamata Monti di Ghjovi [10] o Montegiove par a presunta esistenza di un tempiu rumanu didicatu à u diu Ghjovi, è chì solu in seguitu à a prisenza munastica avaristi mutatu u nomu in Monti Cristu. Eppuri, parechji ipotesi, oghji tendini à fà dirivà a dinuminazioni Montegiove da u latinu iugum [11], com'è ducumintatu in a tupunumastica di a vicina isula d'Elba. In ebbica succissiva, Monticristu fù ancu chjamata Isula di San Mamilianu[12] in rifirimentu à u santu chì ci cundussi vita eremitica sinu à u 460.

In l'acqui di Cala di u Diavuli ghjaci u relittu di una navi oneraria campana[13] naufragata duranti prima mità di l'III seculu a.C., mentri tracci di friquintazioni di l'isula in ità rumana è tardurumana sò prisenti in a Cala di Santa Maria è à Cala Maestra; in st'ultima lucalità sò stati truvati scorii di riduzioni di u farru. A storia ducumintata di Monticristu cumencia incù a fundazioni di u Munasteru di San Mamilianu edificatu, sicondu una tradizioni dighjà attistata in u Medievu[14], annantu à i resti di un iputeticu tempiu rumanu didicatu à u diu Ghjovi. In u Munasteru saristi statu custuditu un lighjindariu Tisoru fruttu di dunazioni ecclesiastichi; à listessa ebbica ricodda una cappedda absidata custruita à l'internu di a Sapara di San Mamilianu, induva vissi u santu in u V seculu. 'Ssi fatti sò mintuvati da Geneviève Moracchini-Mazel (Corsica sacra). I primi dui grandi divastazioni subiti da u Munasteru funi duvuti à l'attacchi saraceni di u 727 è di u 1323. Duranti u 1534 "à l'isula ditta Montechristu sughjurnava una cumpagnia di cursari."[15] In l'aostu 1553 Dragut, dirighjendu si versu l'Isula d'Elba, espugnò u Munasteru dicritendu ni a fini. Da quiddu mumentu l'isula di Monticristu firmeti disabitata. À u largu di Cala Maestra si trova u relittu di un vilieri militaru di u XVI seculu induva fù clandistinamenti ricuparata, intornu à u 1975, una culubrina (cannonu à manu) in bronzu è un sacchettu cuntinenti polvara pirica. In 1814 Nabulionu Bonaparte feci invià in l'isula un presidiu militaru. Duranti 1833 u giolugu Giuseppe Giuli splurò l'isula è scrissi una discrizzioni tecnica.[16] I primi provi di culunisazioni di l'isula, à l'ebbica di prubità di Carlo Cambiagi, succesini d'uttrovi 1839 da parti di dui arimiti tedeschi, Augustin Eulhardt di Nordhausen è Joseph Keim di Reutlingen, chì eppuri, à causa di incumpatibilità carattariali, abandunetini dopu pocu tempu. In u 1843 si succiditini altri parsunaghji: u riligiosu tirulesu Francescu Adolfo Obermüller, à u quali u Granducatu di Tuscana ùn detti puri micca u parmissu di ritirà si annantu à l'isula, è, dopu pochi mesi, u francesu Charles Legrand incù à so probbia cumpagna, incù l'intinzioni di cultivà l'isula. I dui cunghjunti si stabilini à l'internu di u Munasteru, l'isula essendu sempri priva di custruzzioni muderni, ma à la fini funi espulsi da u Guvernu tuscanu in quantu ùn riisciìani micca in a so impresa agricula. D'aprili 1844 ci fù un antra prova di culunisazioni agricula da parti di u francesu Georges Guiboud, chì si risolsi incù l'ennesimu insuccessu. In u 1846 parechji ghjinuvesi tantetini in vanu listessa impresa, mentri di ghjinnaghju 1849 u francesu Jacques Abrial, imprisariu dumiciliatu à Livornu, presi in affittu l'isula riiscendu à renda la pruduttiva par trè anni è custruiscendu i primi edifizii muderni di Monticristu. U Guvernu granducali, in 1849, inviò annantu à l'isula un distaccamentu di u Battaglionu Insulari; duranti u stessu annu, vicinu à un prumuntoriu di a costa uccidintali di l'isula - chì in seguitu à 'ss'episodiu fù chjamata Punta di i Ziteddi masci - funi uccisi dui criaturi da furfanti chì aviani pricidintamenti assalitu a tartana sarda Madonna di i Vigni salpata da Genuva à a volta di Livornu, nantu à a quali i dui chjughi si truvavani.[17] In u 1852 un inglese, George Watson Taylor, acquistò l'isula par 50.000 lire è trasfurmò Cala Maestra in una splendida aria verdi incù giardini tarrazzati è spezii arburei esotichi, tantu da essa cugnumatu Conti di Monticristu.[18] À stu periodu ricodda a custruzzioni di u casamentu chjamatu dopu Villa Riali è l'intruduzzioni di l'ailantu, spezii vigitali chì sinu à oghji hà mutatu l'aspettu vegetaziunali di l'isula. In u stessu annu l'isula fù visitata da l'inginieri cartugraficu Giovacchino Callai è da u storicu Vincenzo Mellini[17], chì rilivàni è discrissini i ruderi di l'edifizii storichi prisenti in Monticristu. In u vaghjimu di u 1860 l'isula fù sacchighjata da parechji esiliati taliani risidenti à Londra, puliticamenti ostili à George Watson Taylor, chì, à bordu di u piroscafu Orwell cumandatu da Raffaele Settembrini, s'avviavani in l'Italia Miridiunali par arrulà si incù i garibaldini. Di fronti à somma enorma di dinaru dumandata da Watson Taylor in riparazioni di i danni, u Guvernu cunsidarò più oppurtunu acquistà l'isula. Monticristu fù acquistata dopu da u Guvernu talianu u 3 ghjugnu 1869 par a somma di 100.000 liri da u prubitariu Watson Taylor. À l'iniziu di 1870 annantu à l'isula ghjunghjì l'arimitu Davide Lazzaretti, chì vissi à l'internu di a Sapara di San Mamilianu. Dopu ultiriori tantativi di culunisazioni, di nuvembri 1874 u Guvernu talianu ci insidiò una culonia penali agricula incù 45 ditinuti è 5 vardii carcirali, succursali di quidda di Pianosa, chì durò sinu à u 1884. In u 1875 à Monticristu si ricò u paleontologu Gaetano Chierici chì scrissi un'accurata discrizzioni[19] storica è archiulogica di l'isula. Dopu, duranti u 1889, u Demanio di Livornu cuncessi in affittu l'isula à u marchesi fiurintinu Carlo Ginori Lisci, chì trasfurmò Monticristu in una riserva di caccia parsunali; di i numarosi ospiti chì si ricavani à caccià ogni sittimana annantu à l'isula, partendu da Livornu incù u yacht Urania di prubità di u stessu marchesi, feci parti u pueta Rinatu Fucini, u musicanti Ghjacumu Puccini è Vittorio Emanuele III. Par avè rapiti culligamenti incù Firenza, u marchesi istituì à Monticristu un sirviziu di picciona viaghjadori. In u 1899 Carlo Ginori Lisci cuncessi ogni drittu annantu à l'isula à Vittorio Emanuele III; l'isula divintò una riserva di caccia riali esclusiva par a famiglia Savoia, chì ci intrudussi mammiferi com'è cignala, muvri è capri di u Montinegru. Duranti a siconda guerra mundiali, periodu in a quali a Villa Riali fù spugliata di tutti i mobuli, à Monticristu fù stallata una pusizioni militara italu-tedesca. In u 1949 a Dirizzioni generali di u Demanio deti in cuncissioni l'isula à un cunsorziu di cuuperativi di piscadori, a Consorpesca. I dritti di gistioni funi dopu acquistati da a sucità rumana Oglasa in 1953. In u 1970 a stessa sucità criò u Monticristu Sporting Club par una cliantedda di elevata cundizioni suciali, sfruttendu a caccia d'inguernu è u turisimu d'istati. U 4 marzu 1971 l'isula di Monticristu fù dichjarata Riserva Naturali di u Statu incù un dicretu da i Ministeri di a Marina marcantili, di i Finanzi è di l'Agricultura è Furesti. In u 1977 a Riserva Naturali fù inclusa in a Reta aurupea di i Riservi Biugenetichi di u Cunsigliu d'Auropa. Incù dicreti di u Ministeru di a Marina di u 1979 è di u 1981 hè stata ancu istituita, nantu à l'acqui chì circondani l'isula, una zona di tutela biologica par un raghju di 500 metri,[4]dopu aumintatu à 1 km.

U Tisoru di San Mamilianu[mudificà | edità a fonte]

Munasteru di San Mamilianu

Ricodda à 2004 a scuparta di un tisoru di muneti in oru sottu l'altari di a ghjesgia di San Mamilianu à Sovana, cumpostu da 498 muneti novi datevuli à l'impiratori Lionu I è Antemio, trà u 457 è u 474, veni à dì pocu dopu a morti di Mamilianu. Lighjendi pupulari è tradizioni urali ricurdavani a prisenza di un tisoru sottu l'altari di u Munasteru di San Mamilianu à Monticristu, lighjendi chì funi riscritti dopu da Alexandre Dumas in u celebru rumanzu di u Conti di Monticristu. Almenu dui ducumenti antichi citani a mimoria di un tisoru annantu à l'isula: in u 1549 u Granduca di Tuscana Cosimo I ci scunsigliava di fà ricerchi par a prisenza di pirati, mentri una spidizioni da a Corsica in u 1670 scuprì solu "...parechji pignatti è vasi pieni di cennari...".[11] ùn apparisci micca dunqua com'è un casu chì un tisoru si truvava effittivamenti in a ghjesgia di San Mamilianu, micca parò in quidda di Monticristu ma à Sovana in a pruvincia di Grosseto. I muneti sò stati urdinati in u museiu di Sovana, inauguratu u 28 lugliu 2012.

A lighjenda di l'acqua "maladitta"[mudificà | edità a fonte]

Sicondu a tradizioni pupulari, l'acqua linda chì scorri staghjunalamenti in u Fossu di u Diavuli (sittori norduccidentali di l'isula) procuraria a morti micca immediata di quiddu chì a bii.[20]

Loca d'intaressu[mudificà | edità a fonte]

Curiusità[mudificà | edità a fonte]

  • Annantu à st'isula hè situata una parti di u celebru rumanzu U conti di Monticristu, di u scrittori francesu Alexandre Dumas. In particulari u prutagonistu ci trova u lighjindariu tisoru di a famiglia Spada, incù u quali rializeghja a so furmidevuli vindetta.
  • Sicondu parechji studii, a scrittrici britannica Agatha Christie inizialamenti vulia situà à Monticristu Deci picculi indiani, un di i so rumanzi più celebri. A scrittrici, dopu, priferì cullucà si annantu à un'anonima isuletta britannica.[22]
  • L'isula hè stata, in u 1896, a distinazioni di u viaghju di nozzi frà Vittorio Emanuele III di Savoia è Elena di u Montinegru.[23]
  • In u 2009 l'Unioni Aurupea hà financiatu un prugettu incù fondi di u prugramma di finanzamentu LIFE da u titulu Monticristu 2010 finalizatu par a lotta contr'è i spezii invasivi alluctoni. U prugettu privedi l'eradicazioni di u topu neru, prisenti annantu à l'isula da tempi storichi, chì minaccia gravamenti a ripruduzioni di l'aceddi marini nidificanti, è di l'ailantu, una pianta di urighjina uriintali chì si sustituisci à a vegetazioni naturali, intrudutta à l'iniziu di u Novicentu. U prugettu si compii di ghjugnu 2014 è privedi inoltri azzioni par a prutizzioni di a capra salvatica è par u ricuparu di ambienti priuritarii. À i ghjorna d'oghji l'eradicazioni di u topu hè stata rializata incù successu mentri l'uparazioni di lotta contr'è l'ailantu sò sempri in corsu. [24]
  • Di ghjinnaghju 2012 hè stata data nutizia chì l'isula era invasa da topa neri, chì sembra ch'è fussini ghjunti par via di i navi è i bateddi è chì, ùn truvendu micca antagunisti biulogichi annantu à l'isula, siini prulificati[25]. Par cumbatta l'invasioni, sò stati catapultati annantu à l'isula 26 tonni di eschi avvilanati. L'opara di dirattisazioni cusì effittuata pari parò avè datu cunsiquenzi pusitivi: da un aspizzioni effittuata annantu à l'isula par virificà a situazioni in seguitu à u lanciu di l'eschi avvilanati ùn sò micca emersi situazioni critichi par l'ecusistema di l'isula, bench'è parechji ambientalisti ùn si siini micca ditti di u tuttu suddisfatti da l'aspizzioni[26]. D'aostu 2012 sò stati cuntati circa 600 berti minori, chì ani pussutu ripupulà i so nida grazia à l'eradicazioni di u topu neru, cunsidaratu causa di u decrementu è di l'estinzioni di a spezia in quantu pridatori di l'ova è di i piulacona[27].

Noti[mudificà | edità a fonte]

  1. l_isula-58996900/1/?ref=HRESS-3#1 Futugrafia Monticristu, s'è ni và l'ultimu custodiu di l'isula - Ripublica.it
  2. Fonti: Ministeru di l'Ambienti è di a Tutela di u Tarritoriu è di u Mari Elencu ufficiali di l'arii prutetti (EUAP) 5º **Aggiornamento appruvatu incù Delibera di a Conferenza Statu Rigioni di u 24 lugliu 2003 è pubblicatu in u Supplementu urdinariu n. 144 à a Gazzetta Ufficiali n. 205 di u 4 sittembri 2003.
  3. "[missing title]". Errore Lua: bad argument #2 to 'formatDate': invalid timestamp 'ghjennaghju'.. Check date values in: |date= (help)
  4. 4,0 4,1 4,2 Marcu Lambertini, Arcipelagu Tuscanu è u Parcu Naziunali, Pisa 2002.
  5. Apollonio Pavolini, Rilazioni di l'Isula di Monti Cristu, Archiviu Sicretu Vaticano.
  6. "[missing title]". situ web Roma Capitali
  7. Gaiu Pliniu Sicondu, Naturalis Historia, III, 6,12
  8. Archiviu di Statu di Firenza, Bolla di papa Gelasio II, 1º uttrovi 1118: "beati Mamiliani de Monti Christi monasterii".
  9. Agostino Cesaretti, Istoria di u Principato di Piumbinu, Firenza 1788: "Altri, mossi da u so asempiu, si rifughjàni in u listessu locu, di modu chì in pocu tempu, riuniti tutti insemu, funi in gradu di fabbricà un Munasteru, ch'eddi intitulàni Monti Cristu, è cusì da quiddu tempu quist'isula si hè chjamata Monti Cristu."
  10. Francescu Aprili, Di a crunulugia univirsali di a Sicilia, Palermu 1725: "...approdarono à un'isula, tandu chjamata Monti di Ghjovi, oghji Monti di Cristu, sughjetta à u Gran' Duca di Tuscana."
  11. 11,0 11,1 Gloria Peria è Silvestre Ferruzzi, L'isula d'Elba è u cultu di San Mamilianu, Portufarraiu 2010.
  12. Emanuele Repetti, Dizziunariu giugraficu, fisicu, storicu di a Tuscana, Firenza 1839.
  13. U caricu, custituitu da anfuri grecu-italichi è da coppi à pintura nera, hè cunsirvatu vicinu à u Museiu archiulogicu di Portufarraiu.
  14. Annales Camaldulenses.
  15. Jacopo Bonfadio, L'annali di Genuva, 1597.
  16. Giuseppe Giuli, L'isula di Monti Cristu, in Indicator Senese è Grossetano, XI, 16 lugliu 1833.
  17. 17,0 17,1 Vincenzo Mellini, Isula di Monti Cristu, manuscrittu, 1852.
  18. Ersilio Michel, Tantativi di culunisazioni di l'isula di Monticristu, 1925
  19. Manuscrittu in a Bibbiuteca cumunali Panizzi di Reggio Emilia.
  20. Ghjuvanni Pejrone, Una caccia vaghjimali in l'isula di Monticristu, Milanu 1970.
  21. l-antica-ghjesgia-di-santa-maria-44207/ Tenews, 8 aostu 2012
  22. Currieri di a Sera, 1º aostu 2010.
  23. Angelo Barbuscia, Cummimurazioni di u 59º annivirsariu di a scumparsa di S.M. a Righjina Elena, 2011.
  24. Monticristu 2010
  25. I topi cunquistani l'isula di montecristo, U Currieri di a Sera, 12 gennaio 2012. URL cunsultatu u 17-12-2012.
  26. i-topi-ùn/non/micca-hà-lasciatu-segni-1.3250063 Isula di Monticristu, a guerra à i topi ùn hà micca lasciatu segni, U Tirrenu, 3 marzo 2012. URL cunsultatu u 17-12-2012.
  27. Monticristu, 600 berti minori sò pronti à spiccà u bulu, U Tirrenu, 10 agosto 2012. URL cunsultatu u 17-12-2012.

Riferimenti[mudificà | edità a fonte]

Da veda dinò[mudificà | edità a fonte]

Liami esterni[mudificà | edità a fonte]