Nilu

À prupositu di Wikipedia
U delta di u Nilu vistu da u spaziu

U Nilu (in arabu نهر النيل Nahr à u-Nīl, in spagnolu Nilu, in inglesu Nile, in francesu Nil) hè un fiumu Africanu longu 6 671 km. Tradiziunalamenti cunsidaratu u fiumu più longu di u mondu, cumpeti u primatu di a lunghezza cù u Riu di l'Amazoni.[1]

U Nilu pussedi dui grandi affluenti, u Nilu Biancu è u Nilu Turchinu; quist'ultimu cuntribuisci incù un maiò apportu di acqua è di limu fertili, ma u prima hè u più longu. U Nilu Biancu nasci in a rigioni di i Grandi Lava di l'Africa cintrali, incù i fonti chì si spinghjini finu à u Ruanda, scorri dopu versu u nordu è traversa a Tanzania, u Lavu Vittoria, l'Uganda è u Sudan miridiunali. U Nilu Turchinu inveci hà i so fonti in u Lavu Tana in Etiupia, è scorri à traversu u Sudan sudu-uriintali. I dui fiuma si scontrani è si fondini vicinu à a capitali sudanesa Khartoum.

A sizzioni sittintriunali di u fiumu scorri guasi intiriamenti à traversu u disertu di u Sahara, da u Sudan à l'Egittu, un paesi di u quali a civiltà hè dipesa da u fiumu finu da i tempi antichi è più rimoti. A maiò parti di a pupulazioni egiziana è tutti i so cità (incù l'eccizzioni di quiddi situati longu a costa) si trovani longu a vaddi di u Nilu à u nordu di Assuan, è guasi tutti i siti storichi è culturali di l'Anticu Egittu si trovani longu i spondi di u fiumu.

À a fini u Nilu si sparghji in un grandi delta è sfocia in u Mari Tarraniu.

Da i surghjenti à u delta u Nilu traversa setti paesi africani: Burundi, Ruanda, Tanzania, Uganda, Sudan di u Sudu, Sudan è Egittu, ma u so bacinu idrugraficu includi purzioni di a Ripublica Dimucratica di u Congu, Kenia, Etiupia è Eritrea.

Etimulugia[mudificà | edità a fonte]

A parola Nilu (in arabu: 'nīl) pruveni da a parola greca Neilos (Νειλος), chì significheghja vaddi di u fiumu. In a lingua egiziana antica, u Nilu hè chjamatu iteru, chì significheghja grandi fiumu, rapprisintatu da i ieruglifi mustrati à manca (littiralamenti itrw).[2] In coptu, i paroli piaro o phiaro chì significheghjani u fiumu (lett. p(H).iar-o u.canali-grandi) pruvenini da u stessu nomu anticu.

Affluenti è corsu di u fiumu[mudificà | edità a fonte]

U bacinu idrugraficu di u Nilu copri una superficia di 3.254.555 chilomitri quatrati (guasi 11 volti l'Italia), circa u 10% di a superficia di l'Africa.[3]

Nilu Biancu[mudificà | edità a fonte]

Burundi: u munimentu à a surghjenti di u Nilu

Tradiziunalamenti, si cunsidareghja ch'è u Nilu sorghji da u lavu Vittoria in Uganda, ancu s'è u lavu stessu hè alimantatu da un immissariu, u Kagera longu 690 km. I surghjenti sudu di u Nilu sò stati à a fini scuparti da l'espluratori Burckhart Waldecker in u 1934: si trovani in a parti miridiunali di l'altupianu di u Burundi à 45 km à livanti di u lavu Tanganica, annantu à u virsanti nordu di u monti Gikizi (3°54'47" sudu), à Gasumo, annantu à a cumuna di Rutovu, in a pruvincia di Bururi. Quì nasci u Gasenyi chì diventa dopu Kigira, affluenti di u Ruvyironza chì alimanteghja u fiumu Rurubu u quali fluisci incù u Nyabarongo, dopu 350 km, par furmà u Kagera.

Iscendu da u lavu Vittoria u fiumu assumi u nomu di Nilu Vittoria è scorri par circa 500 km in u corsu di i quali traversa u lavu Kyoga è righjunghji u lavu Alberto; ni esci incù u nomu di Nilu Alberto è entri in u tarritoriu di u Sudan, in u quali assumi u nomu di Baḥr à u-Jabal (fiumu di i muntagni). À a cunfluenza di u Baḥr à u-Jabal incù u Baḥr à u-Ghazal (fiumu di i gazeddi), longu 720 km, u fiumu assumi u nomu Baḥr à u-Abyaḍ, cunnisciutu più diffusamenti com'è Nilu Biancu (in arabu à u-Nīl à u-Abyaḍ). Da quì scorri versu a cità di Khartoum.

Nilu turchinu[mudificà | edità a fonte]

I Cascati di u Nilu Turchinu cunnisciuti com'è Tis Issat o Tissisat, situati in a prima parti di u corsu di u fiumu, à circa 30 km da a citatina di Bahir Dar è da u Lavu Tana.

U Nilu turchinu (Baḥr à u-Azraq) nasci inveci da u lavu Tana situatu in l'altupiani etiopi. U Nilu Turchinu scorri par circa 1.400 km finu à Khartoum induva si unisci à u Nilu Biancu furmendu u Nilu.

U fiumu scorri in dirizzioni nordu attravirsendu una vasta zona disertica finu à righjunghja u lavu Nasser, un bacinu artificiali furmatu da u matrali di a diga di Assuan. Traversa dopu u cunfini frà Sudan è Egittu. In a zona disertica di l'Altu Egittu u Nilu forma un'oasi fluviali larga da i 5 à i 20 km usevuli par a cultivazioni.

Atbara[mudificà | edità a fonte]

Oltri à i dui grandi affluenti chì cunfluiscini vicinu à Khartoum, u Nilu Biancu è u Nilu turchinu chì nascini in a parti miridiunali di a Rift Valley, successivamenti l'unicu impurtanti affluenti resta solu u fiumu Atbara, chì hà urighjina in Etiupia à u nordu di u Lavu Tana. Pussedi una lunghezza di circa 800 km, ma riesci à scorra par tuttu u so trattu sulamenti duranti a staghjoni di i piuviti in Etiupia è si asciuva moltu rapidamenti. Cunfluisci in u Nilu circa 300 km à nordu di Khartoum.

U corsu finali di u fiumu[mudificà | edità a fonte]

L'ultimu affluenti di u Nilu hè l'Atbara chì si immetti circa à mità di u so parcorsu versu u mari; dapoi stu puntu a purtata d'acqua, in assenza di nova alimantazioni, tendi à diminuiscia par via di l'evapurazioni.

U corsu di u Nilu verdi hè carattarizatu da a prisenza di 6 gruppi di cataratti, a prima à Assuan, a sesta à Sabaloka (appena à nordu di Khartum) è dopu a quali u fiumu forma una grandi ansa ripiighendu si versu sudupunenti, prima di vultà à scorra di novu versu nordu.

U fiumu prusegui in dirizzioni nordu attravirsendu una vasta zona disertica finu à righjunghja u lavu Nasser, un bacinu artificiali furmatu da u matrali di a diga di Assuan. Traversa dopu u cunfini frà Sudan è Egittu. In a zona disertica di l'altu Egittu u Nilu forma un'oasi fluviali larga da i 5 à i 20 km usevuli par a cultivazioni.

À u nordu di u Cairu, u Nilu si dividi in dui rami chì cunfluiscini in u Mari Tarraniu: u Ramu di Rosetta à punenti è u Ramu di l'arburi giaddu à livanti, chì dani vita dopu à un Delta chì si stendi annantu à 24.000 km² di superficia.

Idrulugia[mudificà | edità a fonte]

U Nilu in u so corsu à traversu u Sahara

A purtata d'acqua di u Nilu Alberto à Mongalla hè custanti duranti guasi tuttu l'annu è a media hè di 1.048 m³/s. Passata a cità di Mongalla u Nilu, chì diventa notu incù u nomu di Bahr el Jebel, entri in un'enorma rigioni paludosa chjamata Sudd in u Sudan miridiunali. Più di a mità di l'acqui di u Nilu hè persa in sti paduli par via di l'evapurazioni è a filtrazioni in u solu. A purtata d'acqua di u Bahr el Jebel fala drasticamenti à circa 510 m³/s. Da quì beddu prestu scuntrarà u fiumu Sobat è darà forma à u Nilu Biancu veru è probbiu.

U Bahr el Ghazal è u Sobat sò i dui principali affluenti di u Nilu Biancu, in tarmini di bacinu idrugraficu è purtata d'acqua. U bacinu idrugraficu di u Bahr el Ghazal hè u più vastu frà tutti i sub-bacini di u Nilu, è misura 520.000 chilomitri quatrati. U fiumu Sobat, chì entri à fà parti di u Nilu pocu distanti da u Lavu No, pussedi un bacinu idrugraficu grandi a mità, circa 225.000 km², ma cuntribuisci midiamenti incù 412 metri cubi di acqua à a siconda.

U flussu mediu di u Nilu Biancu à Malakal, à vaddi di a cunfluenza incù u fiumu Sobat, hè di 924 m³/s, incù picchi in l'ordini di 1.218 m³/s à i primi di marzu è punti minimi di circa 609 m³/s à a fini d'aostu. A fluttuazioni hè duvuta à a sustanziali variazioni di a purtata di u Sobat chì varieghja da un minimu di circa 99 m³/s in u mesi di aostu, à un piccu di oltri 680 m³/s à l'iniziu di marzu.

Da quì u Nilu Biancu si dirighji versu Khartoum induva si fondi incù u Nilu Turchinu dendu vita à u fiumu Nilu. Più à vaddi u fiumu Atbara, l'ultimu significativu affluenti di u Nilu, si fondi à u corsu d'acqua principali. Duranti a staghjoni secca (da ghjinnaghju à ghjugnu) u Nilu Biancu cuntribuisci trà u 70% è u 90% di a purtata d'acqua tutali di u Nilu. Duranti stu periodu a purtata di u Nilu Turchinu pò essa infiriori à i 113 m³/s, ancu s'è i dighi à monti arriguleghjani u flussu di u fiumu. Duranti a staghjoni secca ùn ci sò micca apporti da parti di u fiumu Atbara.

U Nilu Turchinu cuntribuisci incù circa l'80-90% di a purtata di u fiumu Nilu. U flussu di u Nilu Turchinu varia nutevulamenti duranti u ciclu annuali è di cunsiquenza influenza nutevulamenti u flussu di u Nilu stessu. Duranti a staghjoni umita u piccu di flussu di u Nilu Turchinu spessu supareghja i 5.663 m³/s versu a fini d'aostu.

Prima di a custruzzioni di i dighi annantu à u fiumu, a purtata pudia varià di 15 volti vicinu à Aswan in u corsu di l'annu. U piccu massimu pudia suparà i 8.212 m³/s trà fini aostu è iniziu sittembri, è u flussu minimu toccava i 552 m³/s trà fini aprili è iniziu di maghju.

Resta u fattu chì u bacinu idrugraficu di u Nilu ferma cumplessu, è molti fattori annantu à un'aria cusì vasta poni influinzà ancu nutevulamenti a purtata di u fiumu, com'è l'andamentu meteu, deviazioni di u corsu d'acqua, l'evapurazioni è filtrazioni in i faldi acquiferi.

Pulitica[mudificà | edità a fonte]

A diga di Assuan ripresa da u Mimuriali di l'amicizia egizianu-suvietica

L'improdu di u fiumu Nilu hè statu materia di discussioni in i pulitichi Mediuriintali è di u Corru d'Africa par molti dicennii. Varii paesi, trà i quali l'Uganda, u Sudan, l'Etiupia è u Kenya ani spessu lamintatu u duminiu egizianu riguardu à a risorsa idrica Nilu. U Nile Basin Initiative hè statu unu di i più impurtanti prugrammi par prumova a parità di improdu è cuupirazioni pacifica frà i membri di u bacinu di u Nilu.[4] Ma sò in molti à tema ch'è u duminiu egizianu di l'acqui possi essa fonti di ostaculi ecunumichi par l'aria.

U Nilu susteni sempri gran' parti di a pupulazioni chì vivi longu i so rivi, incù l'egiziani chì viviani in rigioni chì altrimenti sariani inuspitalieri in u Sahara. U fiumu sdiripava ogni istati, dipusitendu u fertili limu in i pianuri. U corsu di u fiumu hè ostaculatu in parechji punti da a prisenza di i cataratte, chì sò sizioni in i quali l'acqua scorri più rapitamenti è in i quali poni truvà si molti picculi isuli, è rocci affiuranti, chì difatti custituiscini un ostaculu à a navigazioni di l'imbarcazioni.

Ancu a rigioni umita di u Sudd in Sudan hè un furmidevuli ostaculu à a navigazioni è à u deflussu di l'acqui. U Sudan avia pruvatu à scavà un canali (u Canali Jonglei) par tantà di asciuvà sta massa stagnanti d'acqua.[5]

U Nilu hè statu è hè sempri imprudatu par u trasportu di ropa longu u so parcorsu. Mentri a maiò parti di l'egiziani vivi sempri in a vaddi di u Nilu, a custruzzioni di a Diga di Assuan (tarminata in u 1970) par furniscia energia idrualettrica hà intarrottu l'inundazioni estivi è u rinnovu di u tarrenu fertili.

Più ricintamenti a sicchina duranti l'anni uttanta hà purtatu à a fami parechji pupulazioni in Etiupia è in Sudan. L'Egittu hè statu parzialamenti prutettu da stu prucessu par via di l'accumulu di acqua in u lavu Nasser.

Storia[mudificà | edità a fonte]

Una dhow attraversa u fiumu vicinu à Assuan

U Nilu (iteru in Egizianu anticu) hè strittamenti liatu à u sviluppu di l'antica civiltà egiziana, incù a maiò parti di a pupulazioni è di i cità situati in a vaddi à nordu di Assuan. U Nilu hè statu vitali par a cultura egiziana sin da l'ità di a petra. U cambiamentu climaticu è u prugrissivu inaridimentu di i pasciala è di quiddi terri d'Egittu chì ani datu vita à u Sahara, ghjà in u 8000 a.C. presumibilamenti ani spintu l'abitanti à migrà versu u fiumu, induva ani sviluppatu dopu un'agricultura sedentaria è una sucità più cintralizata.

L'Eonilo[mudificà | edità a fonte]

U Nilu hè almenu u quintu fiumu chì in i milioni di anni hè falatu da l'altipiani etiopi travirsendu st'immensa rigioni. Imaghjini satellitari sò stati imprudati par idantificà antichi letti fluviali in u disertu à punenti di l'oghjincu corsu di u Nilu. Un canyon oghji tutalamenti ricupartu ripprisenta u corsu di un ancestrali Nilu chjamatu Eonilo chì scurria in u tardi corsu di u Mioceni (23-5,3 milioni di anni fà).

In u tardi Mioceni duranti a Crisi di salinità di u Messinianu, quandu u Mari Tarraniu divintò un bacinu chjusu è l'acqua evapurò, u Nilu incisi u so lettu finu à truvà si parechji cintunari di metri sottu u liveddu di l' uceani in a rigioni di Assuan è 2.400 metri à u di sottu di l'attuali Cairu. Stu grandi canyon andò successivamenti riimpiendu si.

U Lavu Tanganica ghjittò i so acqui in u bacinu idrugraficu di u Nilu finu à quandu i vulcani di u Virunga ùn ni ostruitini micca u corsu in u Ruanda. À l'ebbica dunqua i surghjenti si diviani spinghja finu in u nordu di u Zambia.

A furmazioni di u Nilu[mudificà | edità a fonte]

U Nilu in Uganda.

Ci sò dui tiurii in rilazioni à l'ità di furmazioni di l'attuali Nilu. A prima hè chì a furmazioni di l'attuali bacinu idricu di u Nilu sii di ità rilativamenti ghjovana, chì u bacinu di u Nilu fussi pricidintamenti suddivisu in una seria di sottu-bacini siparati è ch'è solu u più sittintriunali di sti bacini (u bacinu di u Proto Nilu) in seguitu furmò l'attuali corsu di u Nilu in Egittu è in u nordu di u Sudan.[6] L'altra tiuria hè chì l'acqui pruvinenti da l'Etiupia à traversu fiuma equivalenti à l'attuali Nilu turchinu, Atbara è Tacazzè scurrissini versu u Mari Tarraniu à traversu a rigioni egiziana di u Nilu beddu prima di u Terziariu.[7]

Salama (1987) sughjirisci ch'è duranti u Terziariu fussini prisenti una seria di bacini fluviali distinti trà eddi chjusi è indipindenti, ognunu di i quali accupava una di i principali findituri di u Sudanesa Rift System: Mellut Rift, Nilu biancu Rift, Nilu turchinu Rift, Atbara Rift è Sag El Naam Rift.[8]

I sidimenti di u bacinu di u Mellut Rift sò stati stimati à una prufundità di 12 km in a so parti cintrali. Sta frattura hè forsi sempri attiva com'è sughjirisci l'attività tittonica in i so cunfini nordu è sudu. I paduli di u Sudd chì custituiscini a parti cintrali di u bacinu sò forsi sempri in fasa di subsidenza. U sistemu di u Rift di u Nilu biancu hè à 9 km di prufundità. Pruspizzioni giufisichi di u Nilu Turchinu Rift System stimani a prufundità di i sidimenti trà i 5 è i 9 km.

Sti bacini ùn sò micca stati culligati trà eddi prima ch'è fubbi cissata l'opara di subsidenza è u tassu di dipusizioni di i sidimenti fubbi statu sufficienti à riempia i bacini à un liveddu parmittendu a cunnissioni di i varii sistemi fluviali. U riimpimentu di i diprissioni hà purtatu à a cunnissioni di u Nilu egizianu incù u Nilu sudanesu, chì captava l'acqui in a rigioni etiopi è equaturiali duranti l'ultimi fasi di attività tittonica di u Sudanesa Rift Systems.[9] A cunnissioni di i parechji Nilu si virificò duranti periodi umiti ciclichi. U fiumu Atbara trabuccò da u so bacinu chjusu duranti u periodu umitu chì si virificò circa trà i 100.000 è i 120.000 anni fà. U Nilu turchinu si culligò à u ristanti corsu di u (proto) Nilu in u periodu umitu ussirvatu trà i 70.000 è i 80.000 anni fà. U bacinu idricu di u Nilu biancu firmeti un lavu chjusu finu à quandu ùn avviniti micca a cunnissioni incù u Nilu Victoria 12.500 anni fà.

Rollu in a fundazioni di a civiltà egiziana[mudificà | edità a fonte]

U Nilu trà Luxor è Assuan in Egittu.

U Nilu ghjucò un rollu cruciali in a fundazioni di a civiltà egiziana. U Nilu fù (ed hè sempri) un' incissanti fonti di sustintamentu par i pupulazioni longu i so spondi. U Nilu rindia u tarrenu circustanti estremamenti fertili dopu l'annuali inundazioni. I egiziani funi par via di cunsiquenza in gradu di cultivà granu è altri culturi, ricavendu ni cibu par suppurtà l'esigenzi alimintari di a pupulazioni. Inoltri l'intruduzioni à opara di i Persiani di i bufali in u VII seculu aà.C. chì ricircavani ambienti umiti è incù prisenza di acqua, incù i cammeddi, ripprisintò un'eccellenti fonti di carri. I bufali funi inoltri ammansati è imprudati par l'aratura, mentri i cammeddi com'è animali da somma. L'acqua fù par via di cunsiquenza di vitali impurtanza sii par i parsoni, ch'è par u bistiamu. U Nilu parmissi inoltri un efficienti sistemu di trasportu.

U Nilu à Agilkia

A sucità egiziana fù una di i più stabili in a so storia. Sta stabilità fù una cunsiquenza diretta di a firtilità di u Nilu. U Nilu furnia u priziosu limu in seguitu à i so inundazioni. U granu fù una pruduzzioni cruciali in i culturi di u Mediu Urienti, induva a fami fù moltu cumuna. A pruduzzioni agricula divintò strumentu in i rapporti diplumatichi trà Egittu è l'altri paesi, è spessu contribuì à a stabilità ecunomica. Inoltri u Nilu, furniscendu i risorzi alimintari è finanziari, cuntribuiscìa à una rapita è efficienti crescita di un asercitu attu sii in u rollu difensivu ch'è di uffesa.

U Nilu svolsi un rollu impurtanti in a vita pulitica, suciali è spirituali. U Nilu fù cusì significativu par a vita di l'egiziani chì creoni un diu didicatu à u cuntrollu di l'inundazioni annuali. U nomu di u diu fù Hapi, è **sii eddu ch'è u faraonu sò ritinuti cuntrullà l'inundazioni di u fiumu Nilu. Inoltri, u Nilu era cunsidaratu com'è una via trà a vita, a morti è l'oltritomba. U livanti era vistu com'è un locu di nascita è crescita, u punenti com'è u locu di a morti, cusì com'è u diu Ra, u diu di u soli, chì nascia, muria, è **risorgeva ogni volta ch'eddu attravirsava u celi. Tutti i tombi funi situati par via di cunsiquenza à punenti di u Nilu, parchì l'Egiziani cridiani ch'è, à u fini di entra in l'oltritomba, ci vulia à essa sipolti annantu à u latu chì simbulizava a morti.

U storicu grecu Erodutu scrissi ch'è 'l'Egittu fù u donu di u Nilu', è in un certu sensu pò essa veru. Senza l'acqui di u fiumu Nilu par l'irrigazioni a civiltà egiziana saristi stata prubabilamenti di brevi durata. U fiumu furnì l'elementi par renda vigurosa una civiltà, è hà cuntribuitu moltu à a so durata chì si snudò par 3.000 anni.

Noti[mudificà | edità a fonte]

  1. Cita u Nilu com'è u fiumu più longu di u mondu, par asempiu, l'anciclupidia on line di De Agostini (sapè.it); eppuri a quistioni hè contruversa in quantu currilata à quidda di l'effittiva lunghezza di u Riu di l'Amazoni, sicondu ch'eddu si cunsidareghja o menu a zona di l'isula di Marajó.
  2. What did the ancient Egyptians call the Nile river? Open Egyptology. (Accessu 17 uttrovi 2006
  3. EarthTrends: The Environmental Information Portal [archiviu 2006-09-13; Ritruvatu 2013-10-01].
  4. The Nile Basin Initiative [archiviu 2007-06-27; Ritruvatu 2013-10-01].
  5. Shahin Mamdouh, Hydrology and Water Resources of Africa pag. 286-287 (2002 Springer) ISBN 1-4020-0866-X
  6. Said, R. (1981). The geological evolution of the River Nile. Springer-verleg.
  7. Williams, M.à.J. and Williams, F. (1980). Evolution of Nile Basin. In M.à.J. Williams and H. Faure (eds), The Sahara and the Nile. Balkema, Rotterdam, pp 207-224.
  8. Salama R.B., The evolution of the River Nile, The buried salini rift lakes in Sudan, J. African Earth Sciences 1987 pag 899-913
  9. Salama, R.B. (1997). Rift Basins of Sudan. African Basins, Sedimentary Basins of the World. 3. Edited by R.C. Selley (Series Editor K.J. Hsu) p. 105-149. ElSevier, Amsterdam.

Da veda dinò[mudificà | edità a fonte]


Fonti[mudificà | edità a fonte]

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia taliana.