Oceanu Atlanticu

À prupositu di Wikipedia
L'oceanu Atlanticu

L'oceanu Atlanticu (abbriviazioni diffusa in u linguaghju cumunu: "Atlanticu") hè u sicondu oceanu di a Terra, di qualessa ricopri circa u 20% di a superficia. U nomu di l'oceanu, dirivatu da a mitulugia greca, significheghja "mari di Atlanti".

Discrizzioni[mudificà | edità a fonte]

Vista di l'Oceanu Atlanticu da de Cadis, ini Spagna.

Ss'oceanu accupa un bacinu à forma di "S", dispositu in a dirizzioni nordu-sudu. Hè divisu in dui sizzioni principali, l'Atlanticu di u Nordu è l'Atlanticu di u Sudu, da currenti equaturiali posti à circa 8° di latitudina nordu. Hè dilimitatu à punenti da u cuntinenti americanu (sii da a parti sittintriunali ch'è da quidda miridiunali) è à livanti da l'Auropa è da l'Africa (ma dui di i so mari adiacenti, u Mari Tarraniu è u Mari Neru bagnani ancu l'Asia). Cumunicheghja incù l'oceanu Pacificu à traversu u Mari Glaciali Articu à nordu, è u Canali di Drake (in a Terra di u Focu) è Capu Horn à sudu. Inoltri esisti una cunnissioni artificiali trà i dui oceani, u Canali di Panama, chì si trova vicinu à l'equatori, in l'istmu chì unisci i dui Americhi. À livanti cumunicheghja incù l'oceanu Indianu, à traversu u Capu Agulhas, à u 20° E (è micca da u Capu di Bona Spiranza com'è si riteni cumunamenti), ma ancu à traversu u canali artificiali di Suez. L'Atlanticu copri u 20% di a superficia di a Terra, ed hè sicondu solu à u Pacificu com'è grandezza. L'oceanu prubbiamenti dittu copri un'aria di circa 82 362 000 km² (para à 8 volti quidda di l'Auropa), chì righjunghji i 106 450 000 km² s'eddi si cunsidareghjani ancu i so mari adiacenti. I terri accupati da u bacinu idrugraficu di l'Atlanticu ammontani à quattru volti quiddi di u Pacificu o di l'Indianu. U vulumu di l'oceanu Atlanticu hè di 323 600 000 km³, è di 354 700 000 km³ cunsidarendu ancu i mari adiacenti. A prufundità media (vulumi/superficii) di l'Atlanticu hè di 3 926 m, ridutta à 3 332 m s'eddi si pigliani in cunsidarazioni i mari adiacenti. A prufundità maiò hè di 9 219 m, righjunta in l'abissu Milwaukee, chì si trova in a Fossa di Portu Ricu, circa 135 km à nordu di l'isula di Portu Ricu. A larghezza di l'Atlanticu varieghja trà 2 848 km in u puntu più strettu, trà u Brasili è a Liberia, finu à 4 830 km trà i Stati Uniti è l'Africa sittintriunali.

Fondu uceanicu[mudificà | edità a fonte]

Batimetria di l'oceanu Atlanticu

A carattaristica principali di a tupugrafia di u fondu uceanicu di l'Atlanticu hè una grandi catena di muntagni sottumarini, chjamata a Dursali media atlantica. Si stendi da l'estremità nordu, accantu à l'Islanda, finu à l'estremu sudu à 58° di latitudina, righjunghjendu una larghezza massima di circa 1 600 km. Longu a dursali, in i circonda di a summità, si trova una grandi fossa chì scorri par a maiò parti di a catena muntosa. A prufundità di l'acqui sopra a dursali hè à spessu infiriori à 2 700 m, è numarosi picchi si **irgonu fora da l'acqua, furmendu isuli. L'Atlanticu di u Sudu prisenta ancu altri dui ristretti dursali asismichi, a Catena di Walvis è a Catena di Riu Grandi. A Dursali media atlantica sipara l'oceanu Atlanticu in dui grandi sizzioni, chì ani una prufundità cumpresa trà 3 000 è 5 500 m. Dursali trasvirsali, chì uniscini i cuntinenti à a Dursali media atlantica, dividini u fondu uceanicu in numarosi bacini. Parechji di i più grandi sò i bacini di a Guiana, di u Nordu America, di Capu Verdi è di i Canarii in l'Atlanticu di u Nordu, mentri in quiddu di u Sudu si trovani i bacini di l'Angola, di l'Arghjintina è di u Brasili. U fondu marinu hè cunsidaratu in genaru abbastanza paru, ancu s'è ùn mancani micca muntagni, fossi è altri carattaristichi. Dui fossi subraneghjani i 8 000 m di prufundità. I piattaformi cuntinintali, vicinu à i terri emersi, custituiscini circa l'11% di u fondu uceanicu. Inoltri, molti furmazioni simili à canali scavati tagliani sti piattaformi. I sidimenti dipusitati annantu à u fondu ani urigini disparati. I dipositi terrigeni sò cumposti da particeddi di rena, fangu è roccia, furmati da l'erusioni di l'acqua, di u ventu è da l'attività vulcanica di a terraferma, è dopu traspurtati da fiuma è piuviti versu u mari. Sti matiriali si trovani principalamenti: nantu à i piattaformi cuntinintali, induva sò più spessi vicinu à a foci di i grandi fiuma (com'è u delta di u Niger); à i peda di i scarpati cuntinintali, dundi s'accumuleghjani in grandi cunoidi turbiditichi par opara di i currenti torbidi prudutti da grandi frani sottumarini o cunvugliati dirittamenti da i foci di i fiuma à traversu canyon sottumarini (hè u casu di u Congu). I dipositi pelagichi sò furmati da i resti di urganisimi chì vani à fondu quandu movini (poni essa silicei, com'è i radiulari è i diatomei, o calcarii, com'è i furaminiferi). Coprini a maiò parti di u fondu marinu, incù spissori chì vani da 120 à più di 3 000 m, incù u spissori minimu in currispundenza di a Dursali. I dipositi autugenichi o autigeni sò aghjunghjimenti di minirali, com'è i nuduli di manganesi, prudutti si par pricipitazioni da l'acqui uceanichi in particulari cundizioni di chimisimu è tampiratura. Sò cumuni induva l'altri tipulugii di sidimintazioni sò assenti.

Carattaristichi di l'acqua[mudificà | edità a fonte]

U Strettu di Gibiltarra, limita trà u Mari tarraniu è l'oceanu Atlanticu.

A salinità di l'acqui di superficia in l'oceanu apartu và da 33 à 37 parti par milla, è varieghja incù a latitudina è i staghjoni. Ancu s'è i valori minimi di salinità si trovani appena à nordu di l'equatori, in generali i valori più bassi si trovani à l'alti latitudini, è vicinu à i foci di grandi fiuma chì emmittini i so acqui dolci in l'oceanu. I massimi valori di salinità si trovani intornu à a latitudina 25° nordu. I valori di salinità supirficiali sò influinzati da l'evapurazioni, da i pricipitazioni, da l'apportu di acqua dolci di i fiuma è, in i zoni più freti, da u sciuglimentu di i ghjacci. A tampiratura di l'acqui supirficiali varieghja incù a latitudina, incù i currenti, i staghjoni è a distribuzioni di energia sulariu. Longu l'Oceanu, varieghja da menu di 2 °C in i rigioni pulari finu à 29 °C à l'equatori. In i medii latitudini, a tampiratura hè intirmedia, ma sughjetta à grandi variazioni (finu à 7 o 8 °C). à causa di i bassi tampiraturi, a superficia hè nurmalamenti cuparta di ghjacciu in u mari di u Labrador, in u Strettu di Danimarca è in u mari Balticu da uttrovi à ghjugnu. L'oceanu Atlanticu cunsisti di quattru principali massi d'acqua. L'acqui cintrali di l'Atlanticu di u Nordu è di u Sudu custituiscini l'acqui supirficiali. L'acqua intirmedia sub-antartica si stendi à i prufundità di 1 000 m. L'acqua prufonda di u Nordu Atlanticu righjunghji a prufundità di 4 000 m. L'acqua antartica di fondu accupa i bacini uceanichi à prufundità maiori di 4 000 m. À causa di a forza di Coriolis, l'acqua di u Nordu Atlanticu circuleghja in sensu urariu, mentri l'acqua di u Sudu Atlanticu circuleghja in sensu antiurariu. I marei di l'Oceanu sò mezidiurni, veni à dì cumprendini dui alti marei in l'arcu di i 24 ori. I marei sò un'onda chì si movi da sudu à nordu. À latitudini supiriori à 40°, hè prisenti ancu un'uscillazioni livanti-punenti.

Clima[mudificà | edità a fonte]

U clima Atlanticu è di i terri adiacenti à u stessu Oceanu hè influinzatu da a tampiratura di l'acqui supirficiali, da i currenti uceanichi è da i venti chì soffiani sopra l'acqui. À causa di a grandi capacità di i mari di trattena u calori, i climi marittimi sò timparati, è ùn prisentani micca variazioni staghjunali estremi. I pricipitazioni risentini enurmamenti di l'Oceanu, parchì l'evapurazioni di l'acqua uceanica hè una di i fonti principali di vapori acquosu. I zoni climatichi cambiani incù a latitudina: i zoni più caldi attraversani l'Atlanticu à nordu di l'equatori. I zoni più freti si trovani à grandi latitudini, è spicialamenti in i zoni cuparti di ghjacciu. I currenti uceanichi cuntribuiscini à u clima, traspurtendu acqua calda è freta in diversi rigioni. I venti chì soffiani annantu à st'acqui cuntribuisciarani dopu à riscaldà o rinfriscà i terri adiacenti. U currenti di u Golfu, par asempiu, riscalda l'atmusfera di l'isuli Britannichi è di l'Auropa di u Nordu (chì altrimenti avariani tampiraturi beddi più bassi), mentri i currenti freti cuntribuiscini à a furmazioni di nebbia à u largu di i costi nordestu di u Canada, è di i costi nordupunenti di l'Africa. Dà à i zoni un clima più caldu rispettu à l'altri arii situati à a stessa latitudina. I cicloni trupicali (uragani) si sviloppani à u largu di a costa africana vicinu à Capu Verdi, è si movini versu punenti in u mari Caraibicu. L'uragani poni furmà si da maghju à dicembri, ma sò più friquenti trà aostu è nuvembri. I timpesti sò cumuni in l'Atlanticu di u Nordu duranti l'inguernu, rindendu priculosa a travirsata. Un metudu chì calculeghja a tampiratura di l'acqua in a parti sittintriunali di l'Oceanu hè l'indici AMO.

Storia giulogica[mudificà | edità a fonte]

I giufisichi sò riisciuti à insiriscia i varii tasseddi di a storia di l'oceanu grazia à i mudeddi termichi, à a tiuria di a tittonica à zolli, è à i misurazioni scompii in prufundità. I sperti ani rializatu una carta tupugrafica di u fondu di l'oceanu, grazia à l'impiegu di strumenti atti à inghjinirà è à prupagà ondi acustichi riflessi da u fondu, oltri à u studiu di frammenti di campioni prilivati da u fundali è di l'anumalii magnitichi prisenti in i rocci magmatichi chì spontani annantu à u fondu. L'oceanu Atlanticu sembra essa u più ghjovanu di l'oceani: l'Atlanticu s'hè furmatu difatti 150 milioni di anni fà, incù u spizzà si di u supercuntinenti Pangea à causa di u finominu di u magma fusu ricuddanti da u manteddu chì furmò una nova crosta intercurrenti frà Africa è America di u nordu è chì ebbi l'effettu di divida i terri di l'emisferu sittintriunali da l'Africa è da l'America di u sudu. Da tandu hè andatu espandendu si, un muvimentu chì dura sempri oghji: l'Americhi si siparani da Auropa è Africa à un ritmu di parechji cintimetri à l'annu. In un periodu datevuli 125 milioni di anni fà, in a zona cintrali di l'Atlanticu sittintriunali si furmò una attiva Dursali **mediu uceanica è probbiu in stu periodu l'America di u sudu iniziò à staccà si da l'Africa. U muvimentu frà i dui Americhi feci sorghja una cumprissioni in a zona caraibica chì pruvucò a subduzioni di a zolla vinizuilana. A Dursali mediu atlantica alimanteghja st'espansioni: attraversa tuttu l'Atlanticu da nordu à sudu, è da edda emerghjini novi sizzioni di u fondu marinu chì spinghjini versu l'esternu quiddi dighjà esistenti. In prussimità di i cuntinenti, u fondu marinu hè spintu versu u bassu, rientra in u manteddu tirrestra è favurisci a furmazioni di isuli vulcanichi. Una di i cunsiquenzi di stu muvimentu hè chì u fondu marinu di l'Atlanticu hè una zona giulugicamenti ghjovana, incù un'ità spessu infiriori à u cintunara di milioni di anni. À l'incirca 80 milioni di anni fà l'Atlanticu sittintriunali assunsi i simbianzi di un oceanu, è in parechji zoni a prufundità righjunsi i 5000 metri è finalmenti una circulazioni di acqua chì parmittia unu scambiu frà i varii oceani; in stu periodu si stacconi a Gruinlandia è l'America sittintriunali. Circa 65 milioni di anni fà a Gruinlandia si alluntanò da l'Auropa è finu à 20 milioni di anni fà, una dursali asismica vicinu à l'Islanda avia prutettu l'Atlanticu da u flua di acqui freti artichi. Una bona parti di a tupugrafia di l'oceanu hè stata impustata 36 milioni di anni fà, sulamenti a penisula iberica è l'Auropa erani ancora/sempri luntani da l'Africa. A storia batimetrica di l'oceanu cunsenti di chjara parechji anumalii, quali/com'è à asempiu u rilivamentu di sidimenti carbunatichi in unu stratu infiriori à quiddu di u carbunatu di calciu; quistu/stu finominu accadi parchì a crosta uceanica quandu si/s'è/s' forma si culloca sopra a prufundità di cumpinsazioni di u carbunatu di calciu è par quissa hè inevitabilamenti cuparta da sidimenti carbunatichi; ma in una siconda fasa, u fondu alluntanendu si da u centru, subisci una subsidenza chì u trascina più in bassu di a prufundità di cumpinsazioni è à i sidimenti carbunatichi à stu puntu si soprapponini arzilli è fanghi silicei oltri à sidimenti tarrigeni.

Storia è ecunumia[mudificà | edità a fonte]

L'Atlanticu hè statu spluratu estinsivamenti. I Vichinghi, i Portughesi è Cristofaru Culombu sò trà i più famosi primi espluratori. I Vichinghi culunizoni a Gruinlandia prima di l'annu Milla, ma a culonia fù spazzata via da un pighjuramentu di u clima. Dopu Culombu, a splurazioni aurupea accilirò rapitamenti, è funi stabiliti molti novi stradi cummirciali. U risultatu hè ch'è l'Atlanticu era è ferma u sediu di u maiò trafficu cummirciali trà Auropa è America. Sò stati intrapresi numarosi splurazioni scentifichi par studià l'Oceanu è u so ambienti. L'Oceanu hà ancu cuntribuitu significativamenti à u sviluppu ecunomicu di i nazioni chì s'affacciani annantu ad eddu. Oltri à uspità i stradi maiori l'Atlanticu offri abbundanti ghjacimenti di pitroliu in i rocci sidimintarii di i piattaformi cuntinintali, è i riservi maiori di pesca di u mondu. Par prisirvà sti riservi è l'ambienti uceanicu, esistini numarosi trattati chì cercani di riducia l'inquinamentu incausatu da virsamenti di pitroliu è rifiuti plastichi. Dopu à avè rimatu par 81 ghjorni è 4 766 km, u 3 dicembri 1999 Tora Murden divintò a prima donna à avè travirsatu l'oceanu Atlanticu da sola, quandu righjunsi a Guadalupa da l'isuli Canarii.

Priculi[mudificà | edità a fonte]

L'iceberg sò cumuni in u strettu di Davis, in u strettu di Danimarca, è in l'Atlanticu norduccidintali da frivaghju à aostu. A volti sò stati visti ancu moltu à sudu, vicinu à i Bermudi è à l'isuli Madeira. I navi sviloppani ghjacciu annantu à a so struttura in l'Atlanticu più à nordu da uttrovi à maghju. U casu più famosu di incidenti duvutu à un iceberg in u Nordu Atlanticu hè l'affundamentu di l'RMS Titanic u 15 aprili 1912. A nebbia pirsistenti pò essa un priculu da maghju à sittembri. Ci sò dinò l'uragani da maghju à dicembri. In l'800 si virificoni casi di affundamentu di navi à vapori incù scaffu in legnu, chì erani dunqua più fragili in l'impattu incù l'ondi duranti i timpesti.

Ambienti - prublemi currenti[mudificà | edità a fonte]

Ci sò molti spezii marini in priculu, trà i quali i manti, i liona marini, i cuparchjati, i baleni è i vechji marini. I reti à strascicu ani acciliratu u diclinu di i riservi di pesca, è sò sughjettu di aspri disputi intirnaziunali. Inquinamentu da fogni à u largu di l' Stati Uniti, di u sudu di u Brasili è di l'Arghjintina. Inquinamentu da pitroliu in u mari Caraibicu, in u Golfu di u Messicu, è in u mari di u Nordu. Inquinamentu da fogni è industrii in u mari Balticu è mari di u Nordu. Giugrafia - noti Punti critichi sò u Strettu di Gibilterra è l'accessu à u Canali di Panamá. I stretti strategichi includini u Strettu di Dover, i Stretti di a Florida, u Passaghju di Mona è u Canali Sopraventu. Duranti a guerra freta, u cusiddettu passaghju di Gruinlandia-Islanda-Regnu Unitu (GIUK) era un prublemu strategicu di grandi impurtanza, è u fundali fù riimpitu di idrufoni par rilivà u muvimentu di i sottumarini suvietichi.

Da veda dinò[mudificà | edità a fonte]


Fonti[mudificà | edità a fonte]

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia taliana.