Lava

À prupositu di Wikipedia
Una funtana di lava Pahoehoe alta 10 metri.
Lava emissa da una spaccatura vulcanica in l'Isula di Hawaii.

A lava hè u nomu chì hè datu à u magma vulcanicu dopu ch'eddu hà persu i gasi è l'altri cumpunenti vulatili sottu prissioni chì l'incicciavani. U terminu "lava" si rifirisci sii à a roccia à u statu fusu chì esci in seguitu à un'eruzioni, sii à listessa roccia una volta ch'edda s'hè sulidificata dopu u raffriddamentu.

Discrizzioni[mudificà | edità a fonte]

A brusca diminuzioni di a prissioni, à u passaghju in ambienti esternu à a crosta terrestra, pruvucheghja un disgasamentu di u magma: i gasi, disciolti à l'iniziu in suluzioni, subiscini una ripintina evapurazioni, siparandu si da u fusu magmaticu chì, dopu à a variazioni di a cumpusizioni chimica, si trasforma in lava. I gasi libarati da u prucessu di disgasamentu sò u vapori acquosu (chì inghjinireghja l'acqua hjjuvanili), CO2, CO, SO2, SO3, Cl2, N2 è i elementi rari.

A lava hà una tampiratura chì và da i 600 à i 1200 gradi Celsius. Bench'edda sii abbastanza viscosa, finu à 100.000 volti a viscusità di l'acqua sicondu a cumpusizioni, pò scorra par grandi distanzi prima di raffrità si è sulidificà si, in funzioni di i so prubità tissutropichi è riulogichi.[1][2] A lava, sulidifichendu si, forma rocci ignei effusivi.

Suddivisioni di i lavi[mudificà | edità a fonte]

I lavi si distinguini in:

  • granitichi o aciti o sialichi, s'eddi ani un tinori altu di silicia
  • andesitichi o neutri, s'eddi ani un tinori mediu di silicia
  • basaltichi o basichi o femichi, s'eddi ani un bassu tinori di silicia

Mentri i lavi basaltichi sò pocu viscosi è righjunghjini a superficia, quiddi granitichi tendini à sulidificà si in a camara magmatica di u vulcanu, furmendu strutturi com'è guglii, domi è cupuli di ristagnu, o à essa espulsi incù viulenti splusioni chì poni dà urighjina à i culati piruclastichi.

A sulidificazioni di i lavi basaltichi[mudificà | edità a fonte]

Neck vulcanicu di basaltu culunnari (Hoggar).

I lavi basaltichi poni, sulidifichendu si, purtà à multiplici strutturi sicondu a vilucità incù a quali si rinfrescani è i carattaristichi di l'ambienti:

  • lavi à corda, ditti ancu Pahoehoe (veni à dì "petri chì si pò camminà annantu") da i pupulazioni hawaiani. Si tratta di lavi molti basichi chì scorrini à fiuma, un stratu sopra l'altru. U più supirficiali si sulidificheghja, mentri i sottustanti, scurrendu, l'incurvani. Sulidifichendu si, sò rispunsevuli di a forma di i cusidditti vulcani à scudu.
  • blocchi curiacei, ditti ancu lava AA (veni à dì "petri chì ùn si pò micca camminà annantu"[3]) da i pupulazioni hawaiani. Si tratta di lavi basichi, ma menu rispettu à quiddi à corda. U stratu chì raffritendu si sulidificheghja hè più spessu è quiddi sottustanti inveci di incurvà lu u spezzani.
  • basalti culunnari, quandu i magmi basaltichi, sulidifichendu si in cundizioni ipuabissali, formani ampii prismi culunnari par cuntrazzioni termica di a massa raffritata, com'è quiddi prisenti in Islanda, in l'Irlanda di u Nordu, in i "neck" vulcanichi purtati à u scupartu da l'erusioni in l'Hoggar, in Sardegna, in Cicilia (Voli di l'Alcantara) è in u Venetu (com'è in a cava di Montecchio Maiori).
  • lavi à cuscinu (pillow-lavas), quandu a lava esci fora à grandi prufundità in u mari, raffredda viluciamenti, ma i gasu sgorgani libarendu si moltu pianu.

Urighjina di u terminu[mudificà | edità a fonte]

A parola "lava" hà urighjina da u latinu "labes" chì significheghja caduta, sculisciamentu. U so prima usu, culligatu incù l'uscita di magma, prubabilamenti hè quiddu chì si trova in un brevi scrittu di Francescu Serao, chì riguarda l'eruzioni di u Vesuviu avvinuta frà u 14 maghju è u 4 ghjugnu 1737[4].

Raffritamentu[mudificà | edità a fonte]

A lava raffritendu si dà urighjina à petri, ditti rocci effusivi oppuri rocci intrusivi. Un asempiu di u prima gruppu hè l'ussidiana è di u sicondu u granitu.

Noti[mudificà | edità a fonte]

  1. N. Bagdassarov H. Pinkerton, ScienceDirect - Journal of Volcanology and Geothermal Research : Transient phenomena in vesicular lava flows based on laboratory experiments with analogue materials, www.sciencedirect.com. URL cunsultatu u 19 ghjugnu 2008.
  2. Rheological properties of basaltic lavas at sub-liquidus temperatures: laboratory and field measurements on lavas from Mount Etna, cat.inist.fr. URL cunsultatu u 19 ghjugnu 2008.
  3. prubabilamenti unumatupeicu
  4. Francescu Serao, Storia di l'incendiu di u Vesuviu accadutu in u mesi di maghju di l'annu MDCCXXXVI, Riali Accademia di i Scenzi Fisichi è Matematichi di Napuli, Stamperia di Novello de Bonis, Napuli, 1738

Da veda dinò[mudificà | edità a fonte]

Fonti[mudificà | edità a fonte]

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia in talianu.