Esiodu

À prupositu di Wikipedia
"Pseudu-Seneca", idantificatu dopu com'è bustu di Esiodu

Esiodu (in grecu anticu Ἡσίοδος / Hesiodos, in latinu Hesiodus; VIII seculu à.C. - VII seculu à.C.) hè statu un pueta grecu anticu, chì i so opari sò fatti ricuddà à u periodu trà a fini di l'VIIIu seculu è u principiu di u VIIu seculu a.C.

Biugrafia[mudificà | edità a fonte]

Ùn s'hè micca sicuru s'è Esiodu hè natu à Cuma, cità eolica di l'Asia Minori, o à Ascra, in Beozia. Quistu parchì u babbu di u pueta emigrò da Cuma à Ascra par fughja a puvartà. S'è Esiodu fussi natu à Cuma ùn si spiigaria micca parchì eddu afferma d'avè scumpiitu un solu viaghju par mari in tutta a so vita, quiddu à traversu l'Euripu par ricà si in Eubea, alminu ch'eddu avissi cunsidaratu nullu u viaghju da Cuma versu Ascra parchì era troppu chjugu par consirvà ni calchì ricordu. Par quantu riguarda a data di nascita, fin da l'antichità ùn si sà incù pricisioni s'eddu parlò com'è pricidenti, cuntimpuraneu o pustiriori à Omeru. Erodutu risolsi u prublemu considarendu li tremindù cuntimpuranei. Eppuri presi parti à i festi in onori di u principi Anfidamanti in l'isula di Eubea, induva participò à una cumpetizioni in a quali ottensi a vittoria è un tripedi in premiu. Hè dunqua ricunnisciuta da i critichi muderni a cullucazioni di Esiodu intornu à u principiu di u VII seculu a.C. (nittamenti succissivu à Omeru). A cumpetizioni trà Omeru è Esìodu dà inveci una tistimunianza tuttu à fattu suspetta di a cuntimpuraneità di i dui pueti. I dati biugrafichi ci pruvenini inveci da i so opari stessi. Figliolu di u cummircianti marittimu Dios, urighjinariu di a Cuma eolica in Asia Minori, custrettu à cullucà si in Beozia par via di un' attività faddita, dici eddu stessu ch'eddu ùn si n'intindia micca in u mari è a navigazioni, parchì feci una sola travirsata in a so vita, quidda di l'Euripu, da Aulidi à Calcidi in Eubea par i festi d'Anfidamanti. Par stu mutivu i critichi cunsidareghjani com'è impussibili a nascita in a cità d'urighjina di u babbu (ùn avendu fattu ch'è quidda travirsata è micca u passaghju da Cuma à Ascra), è vedini com'è cità nativa Ascra stessa, ancu s'è l'affirmazioni d'Esiodu ùn saristi micca in cuntradizioni incù a so nascita in a Cuma eolica (a travirsata infatti avaristi pussutu essa scumpiita da un Esiodu sempri criaturu à u seguitu di u babbu). Tramutatu si cusì in Beozia, u babbu duviti divintà un agricultori è, nantu à i so ormi, divintò puri Esiodu, tantu ch'è l'Opari è i ghjorni dani una discrizzioni dittagliata di a vita campagnola di quiddu tempu. À a morti di u babbu, u patrimoniu fù divisu trà eddu è u so frateddu, Perse, chì dopu à avè dilapidatu tutta a so parti, riiscì par via d'una tracca à impussissà si di a parti di Esiodu (grazia à un prucessu ghjudiziariu in u quali currompi i ghjudici). Plutarcu ci infurmò di a so morti viulenti, essendu statu uccisu da i frateddi di una donna ch'eddu sedussi o tantò di siducia.

Attività[mudificà | edità a fonte]

A Baddatura di i Musi in u Monti Aliconu di Bertel Thorvaldsen (1807).

Si narra ch'è à i ludi funebri in onori di Anfidamanti, vinsi è suparò ancu in bravura Omeru stessu. Eppuri stu fattu ùn hè micca sturicamenti sicuru, postu ch'è u documentu chì l'attesta, l'Agone di Omeru è Esiodu, fù cunsidatu incù suspettu, simbrendu à i critichi ch'eddu fussi un'invinzioni di u sufistu Alcidamanti. Oltri à l' Opari è i ghjorni, hè pussibuli attribuiscia incù cirtezza à Esiodu ancu a Tiugunia, u prima puema riligiosu grecu chì prova à stabiliscia un ordini in a genealugia di i divinità adurati in Grecia (a Tiugunia hè asattamenti quissa, veni à dì a nascita di i divinità). St'opara nasci da l'esigenza da parti di l'autori di "definiscia" è riurganizà a fluttuanti materia mitulogica chì, à causa di i diversi tradizioni lucali di l'Elladi, prisintava diffarenti lighjendi o tuttu à fattu diffarenti "genealugii" par u stessu diu o dea. Edda, inoltri, cunteni numarosi infurmazioni nantu à l'origini di l'universu è nantu à i divinità primurdiali chì contribuitini à a so furmazioni è probbiu par tali raghjoni si riteni ch'è a Tiugunia fù u testu chì garantì a vittoria d'Esiodu à i festi Calcidichi, è chì dunqua hè cunsidarata com'è pricidenti à l' Opari. Oltri à i dui cilebrissimi opari à no arrivati par intreiu, di u corpus esiudeu diviani fà parti ancu U catalogu di i donni o Eoie, cunsirvatu in forma frammintaria, U scudu d'Erculu è una seria d'opari minori, tutti cunsirvati in modu frammintariu, di a quali autanticità i stessi antichi dubitavani dighjà. Ùn hè mancu stampa chjaru ciò ch'eddi funi i Grandi Eoie, di i quali sò attistati à malapena u titulu è calchì frammentu.

Opari[mudificà | edità a fonte]

Esiodu è una Musa, di Gustave Moreau (1891).
  • L'opari è i ghjorni
  • Tiugunia
  • U catalogu di i donni o Eoie o Eee

Esìodu s'accupò par prima di una nova puisia: a puisia "didascalica", veni à dì à u fini d'insignà. Essendu una grandissima parsunalità, com'è occorsi par Omeru, attirò à sè una discreta quantità d'opari chì ùn erani micca i soi. Si riporta di seguitu a lista cumpletta di l'opari minori, di i quali parò, com'è s'hè dittu, à spessu hè diffusu u suspettu (o a cirtezza) ch'eddu si tratti di scritti apocrifi.

  • U scudu di Erculu
  • I precetti di Chironu
  • L'Astrunumia
  • L'Aigìmios
  • A Melampodia
  • A discesa in l'Ade di Pirìtuu
  • I nozzi di Ceìce (forsi appartinenti à u Catalogu)
  • Dattili Idei
  • I Grandi Opari
  • L'Ornithomànteia

I carattaristichi di l'opara esiodea sò trè:

Ideologia[mudificà | edità a fonte]

A pruposta di Esìodu si culloca in l'VIII seculu a.C. è duvimu dunqua prughjittà a so opara in u pinsamentu di u tempu; hè u prima autori grecu à pruvà à metta par iscrittu l'antica mitulugia tiulogica è à fà lu incù a cuscenza d'essa un pueta prufeta. Finu à tandu ùn avia pruvatu nimu à intruducia un cuncettu tiulogicu è tiugonicu (Tiugunia), affianchendu lu à un cumplementu eticu (L' Opari è i Ghjorni). Quissa poni in risaltu l'evidenti cumplimintariità di i dui opari principali d'Esìodu.

Suciulogia[mudificà | edità a fonte]

Esìodu hè statu ghjustamenti difinitu da parechji com'è u pueta di l'umili. Infatti cumpuniti un'opara, L' Opari è i Ghjorni, chì sona com'è una critica contru l'inerti oziusità di l'aristucrazia; inoltri, hè a prima volta chì i classi infiriori trovani spaziu in a puisia epica greca.

Puetica[mudificà | edità a fonte]

Esìodu cunfigureghja in modu assulutamenti ineditu l'attività puetica. Mentri l'epica tradiziunali era ughjittiva è imparsunali, senza un autori dichjaratu, Esìodu porta l'epica versu un orizonti à noi altri più cunformu: si dichjara è rendi a puisia sughjittiva è parsunali, li cunferisci un'individualità storica. Inoltri, s'è l'ebbica tradiziunali avia una funzioni edunisticu-pedagogica, in Esìodu a puisia acquista un timbru schiittamenti didascalicu: Esìodu si faci maestru di sapienza, pueta prufeta; a puisia diventa magisteru sapiinziali, punendu i basi di una radica ineliminevuli in a cultura uccidintali.

Lingua, stilu è metrica[mudificà | edità a fonte]

Hesiodi Ascraei quaecumque exstant, 1701

Esìodu hè un pueta epicu, è cusì a so lingua hè quidda di l' epos, dighjà cundiziunata da l'usu di l'esametru. Esisti puri calchì eccezzioni, spessu formi chì rimandani à i dialettisimi lucali, più prisenti in l'Opari. Di manera evidenti, essendu data a pusizioni eolica di a Beozia (induva l'opari esiudei sò cumposti), sò più prisenti l'eolisimi in cunfrontu à l'epos omericu. Da parti di quiddi critichi chì volini Esìodu com'è un ripprisintanti di una tradizioni puetica indipindenti, sò stati cunsidarati incù un' attinzioni maiori quiddi aspetti linguistichi tutalamenti stranieri à Omeru, com'è parechji infiniti brevi è accusativi plurali brevi di a prima diclinazioni. U stilu inveci, hè varghjinatu. Sò molti difatti i formuli sputicamenti omerichi o custruiti annantu ad eddi. Omeru inoltri ùn pudia micca essa prisenti com'è mudeddu (à diffarenza di quiddu chì avviniti in l'ebbica ultiriori) bensì com'è ripprisintanti di un genaru litterariu sempri vivu è attivu, è a cultura à a quali appartinia Esìodu, quidda Beotica, era diffarenti da quidda chì avia pruduttu l' epos. U stilu epicu tradiziunali hà una tunalità uniforma, senza frastagliaturi. Inveci u stilu di Esìodu hè versiculori, priculusamenti oscillanti frà una tunalità ieratica è una tunalità pupulari. Quantunqua in u so cumplessu hà un andamentu efficaci, lapidariu, tindinzialamenti causticu, ellitticu. A grandezza d'Esìodu hè tistimuniata da u fattu ch'eddu hè parimenti abili par dilinià sceni di genaru, magari tracciati incù una spezia di gustu oleugraficu ottucentescu, quantu par cundinsà affreschi tipicamenti epichi. Esìodu sustanzialamenti transcudificheghja u linguaghju omericu, manipuleghja dunqua u testu omericu in rapportu à i so nicissità cuntingenti, oppuri, essendu un innuvadori, suvita a strada di a neufurmazioni, inventa veni à dì un novu lessicu è novi imagini. Da parechji, par stu so spiritu innuvativu, hè statu paragunatu à un Leopardi di l'ebbica.

Curiusità[mudificà | edità a fonte]

À Esiodu hè statu intitulatu u crateru Hesiod, annantu à a superficia di Mercurio. À Esiodu hè didicatu dinò u prima attu di l'opara I Musi galanti di Jean-Jacques Rousseau.

Da veda[mudificà | edità a fonte]

Fonti[mudificà | edità a fonte]

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia taliana.