Baghdad

À prupositu di Wikipedia
Baghdad, a cità

Baghdad, o Bagdad, (in arabu بغداد|Baghdād, in ità abbasidi Madīnat à u-Salām, "Cità di a paci", in talianu anticu Baldacca o Baudac) hè a capitali di l'Iraccu è di l'umonima pruvincia. Hè a siconda cità più grandi di l'Asia sudu-uccidintali, dopu à Teheran, u calculu di a pupulazioni par u 2010 hè di 5.402.486 abitanti. Situata annantu à u fiumu Tigri à 33°20 nordu è 44°26 livanti.

Storia[mudificà | edità a fonte]

Assediu di Baghdad da parti di u khan mongulu Hulagu in 1258

A cità di Baghdad fù fundata nantu à a riva uccidintali di u Tigri trà u 762 è u 767 da a dinastia araba di l'Abbasidi, par vulè di u califfu à u-Manṣūr. L'insidiamentu fù prubabilamenti rializatu annantu à u situ di un preesistenti paesi persianu.
A cità sorsi in i circonda di Ctesifonte, capitali di l'Imperu Persianu di i Sasanidi è sustituì Damascu com'è capitali di u califfatu islamicu chì si stindia da u Nordu Africa à a Persia. U nomu di a cità hà una urighjina incerta: sicondu parechji dirivaria da u persianu "Diu [hà] datu" - da bagh (Diu) è dad (datu). Un muru circulari surghjia intornu à a risidenza califfali è à l'uffici à edda cunnessi, cusì Baghdad divintò cunnisciuta ancu com'è "Cità circulari".

Parechji generazioni dopu a fundazioni, Baghdad divintò un impurtanti centru cummirciali è culturali. Sicondu parechji fonti a cità, à u so apughjeiu, avaristi cuntatu più di un milionu di abitanti. Una larga parti di a pupulazioni era urighjinaria di l'Iranu, in particulari di a zona di Khorasan. Molti di i storii narrati in i Milla è una notti sò ambientati in a Baghdad di quiddu periodu, guvirnata da u Califfu Hārūn à u-Rashīd.

Baghdad fù ancu par tuttu u periodu califfali frà i cità maghjuramenti cusmupoliti. In edda viviani musulmani, cristiani, abrei, zuruastriani è pagani micca dichjarati pruvinenti da tuttu u Vicinu è Mediu Urienti è ancu da l'Asia Cintrali.

A rapida crescita di a pupulazioni rallintò incù u spustamentu di a capitali à Sāmarrāʾ, chì suvitò a perdita di i pruvinci uccidintali è uriintali incù a fini di u cintralisimu abbasidi, a "tutela" buwayhide è a duminazioni di i Selgiuchidi (1055-1135).

A cità firmeti quantunqua unu di i principali centri culturali è cummirciali di u mondu islamicu finu à u 10 frivaghju 1258, quandu fù sacchighjata da i Monguli vidati da Hulagu, nipoti di Gengis Khan. I Monguli massacràni 800.000 citatini, frà i quali u califfu abbasidi à u-Musta'sim è distrussini vasti zoni di a cità è i canali di irrigazioni. U saccu di Baghdad missi fini à u califfatu abbasidi, un colpu da u quali a civiltà arabu-islamica ùn si saristi mai più ripresa cumplittamenti. In u 1401, Baghdad fù di novu sacchighjata da i Turcu-Monguli, chì u so capu era Tamerlanu.
In u 1534, Baghdad fù cunquistata da l'Ottumani. Sottu l'Imperu ottumanu Baghdad cadi in un periodu di diclinu.

Storia muderna[mudificà | edità a fonte]

Baghdad fù parti di l'Imperu ottumanu finu à a libarazioni avvinuta versu a fini di a Prima guerra mundiali, duranti a quali l'Imperu turcu si era schiaratu incù i Putenzi Cintrali. A cità fù accupata da i truppi inglesi à u terminu di a cusidditta Campagna di a Mesuputamia.

In seguitu fù fundatu u Regnu di l'Iraccu, sottu cuntrollu britannicu da u 1921 grazia à u Mandatu accurdatu li da a Sucità di i Nazioni, suvitata da una furmali indipindenza in u 1932 è da tutali indipindenza in u 1946. A pupulazioni di a cità crisciti da 145.000 abitanti stimati in u 1900 à 580.000 in u 1950. Duranti l'anni sittanta, Baghdad vissi un periodu di crescita è prusperità grazia à l'aumentu di u prezzu di u pitroliu, a principali risorsa spurtata da l'Iraccu.

Duranti stu periodu funi custruiti novi infrastrutturi, com'è novi impianti fugnari, idrici è autustradi. A guerra Iranu-Iraccu (1980-1988) fù un periodu difficiuli par a cità è molti risorzi ecunomichi funi distinati à i forzi armati è migliaia di citatini murini in u cunflittu. L'Iranu lanciò parechji attacchi missilistichi contru à Baghdad, ma quiddi incausàni rilativamenti pochi vittimi è danni lebbii.

A Guerra di u Golfu di u 1991 incausò maiò è più serii danni à Baghdad, in particulari à u so sistemu di trasporti, à l'infrastrutturi energetichi è sanitarii.


Di marzu è aprili 2003, duranti l'invasioni di l'Iraccu, Baghdad fù pisantamenti bumbardata, è i primi forzi statunitensi intrini in cità frà u 7 è u 9 aprili. Ultiriori danni funi incausati da i gravi saccheghji avvinuti in i ghjorni successivi à a fini di a guerra. Incù a dipusizioni di u rigimu di Saddam Hussein, a cità fù accupata da i truppi americani. L'auturità pruvisoria di a cualizioni (Coalition Provisional Authority o CPA) criò in u cori di a cità un'aria furtificata di 8 km² chjamata "Zona Verdi" eretta à probbia sedi è à quidda di u succissivu guvernu pruvisoriu. A Coalition Provisional Authority hà cidutu u puteri à u guvernu à interim à a fini di ghjugnu 2004, dopu l'alizzioni pulitichi svolti si u mesi di ghjinnaghju di quiddu stessu annu.

Molti abitanti di Baghdad sò divintati intullaranti in i cunfronti di i forzi occupanti parchì i sirvizii essinziali com'è l'elittricità è a distribuzioni di l'acqua, sò insufficienti è occasiunali. Inoltri à causa di i disastrosi cundizioni igienicu-sanitarii si sò verificati episodii di collara è di decessi di criaturi divuti à a cuntaminazioni di l'acqui è à a scarsità di cibu.

In a calda istati 2004, l'energia elettrica era dispunibuli solu à intarmittenza in a maiò parti di a cità. Un ultiriori mutivu di scuntentu hè a mancanza di sicurezza. U coprifocu impostu immediatamenti dopu l'invasioni hè statu rimossu in l'inguernu 2003, ma a cità, chì un tempu avia una vivaci vita nutturna, quand'eddu facia bughju fù sempri cunsidarata troppu priculosa da molti citatini. Frà i priculi ci sò rapimenti, viulenzi sissuali è u risicu di rimana coinvolti in cumbattimenti trà forzi di accupazioni è riuffati.

À a storia ricenti di Baghdad hè liata a vicenda vinuta à a luci in a branu di u 2004 riguardu à torturi è sevizii perpetrati da suldati di l'armati americana è inglesa à i danni di reclusi in a prighjoni di Abu Ghraib (Abū Ghurayb).

Giugrafia[mudificà | edità a fonte]

Baghdad si trova annantu à u fiumu Tigri è à 50 km da l'Eufrate in una zona privalintamenti para. Nonustanti a pusizioni vicina à u fiumu è i numarosi spazii verdi, l'influenza di u disertu, situatu à sudu è à punenti, si faci senta incù timpesti di rena. In a parti uccidintali di a cità ci sò larghi viali, i risidenzi più lussuosi è molti edifizii guvernativi, i casi più ecunomichi si trovani generalamenti in a parti uriintali.

Sturicamenti Baghdad era un centru di grandi impurtanza par u cummerciu internaziunali. Vii cummirciali da l'India, da a Persia è da l'Auropa si scuntravani in a cità. Oghji u riccu quartieri di Karrada hè u principali distrittu cummirciali citatinu. Baghdad hè sempri un nodu impurtanti di u trafficu stradali aeriu è farruviariu. L'aeroportu citatinu maiori hè u Baghdad International Airport.

Cultura[mudificà | edità a fonte]

Baghdad hà sempri svoltu un rollu impurtanti in a vita culturali araba è hè stata a casa di famosi scrittori, pueti, musicanti è di altri artisti.

Istituzioni[mudificà | edità a fonte]

Frà i più impurtanti istituzioni culturali citatini ci sò:

U tiatru riciviti un grandi impulsu in l'anni nuvanta quandu i sanzioni ONU limitàni l'impurtazioni di filmi stranieri. Più di 30 filmi funi cunvertiti in esibizioni da u vivu incù un vastu assurtimentu di pruduzzioni drammatichi è cummedii.

Frà l'istituzioni chì offrini un'educazioni culturali à Baghdad ci sò u cunsirvatoriu, l'Istitutu di i Beddi Arti è a Scola di Musica è Danza Classica. Baghdad hè ancu a sedi di numarosi musei chì uspitavani ughjetti archiulogichi di i civiltà antichi; molti frà eddi funi arrubati è i musei sacchighjati in u parapiglia chì suvitò l'intrata di i truppi americani in a cità.

Munumenti è loca d'intaressu[mudificà | edità a fonte]

Frà i punti d'intaressu si poni mintuvà:

  • u Museiu Naziunali Irachenu, di u quali l'inestimabili cullizzioni archiulogica fù sacchighjata duranti l'invasioni di 2003;
  • l'arcu di i Mani di a Vittoria, custruitu duranti u rigimu di Saddam Hussein;
  • u zoo di Baghdad;
  • a Bibbiuteca Naziunali, di a quali molti antichi manuscritti funi brusgiati in l'incendiu di l'edifiziu duranti l'invasioni di u 2003;
  • a muschea di Kazimayn (di i dui [Imam] Kāzim), da a carattaristica cupola durata, à nordu-punenti di Baghdad, unu di i più impurtanti loca di cultu sciiti, cumplittata in u 1515;
  • u Palazzu Abbasidi ( à u-Qaṣr à u-ʿAbbāsī ), unu di i più antichi edifizii citatini, ricuddanti à u XII seculu;
  • a Mustansiriyya, ricuddanti à u 1234, centru di struzzioni supiriori fundatu da u califfu à u-Mustansir (1226-1242) è sempri usatu com'è centru d'insignamentu islamicu.

Parsoni liati à Baghdad[mudificà | edità a fonte]

Baghdad in a musica[mudificà | edità a fonte]

Da veda dinò[mudificà | edità a fonte]

Fonti[mudificà | edità a fonte]

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia taliana.