Mari Mortu

À prupositu di Wikipedia
U Mari Mortu agitatu incù i dipositi salini nantu à i costi

U Mari MortuMare Mortu) (in ebraicu: ים המלח‎[?], Yam HaMelah, littiralamenti mari di u sali è in arabu: البحر الميت‎) hè - prubbiamenti - un lavu situatu in u vicinu Urienti trà Israeli, a Cisgiurdania è a Ghjordania. Chjamatu anticamenti Asfaltidi, u mari Mortu si trova in a diprissioni più prufonda di a Terra.

Discrizzioni[mudificà | edità a fonte]

L'evidenti cuncrizioni salini nantu à i rivi di u mari Mortu

Hè un mari chjusu chì hà com'è immissarii l'acqui di u fiumu Giurdanu, di u fiumu Arnon è di altri corsi d'acqua di minori impurtanza, senza avè parò alcunu emissariu, risultendu dunqua un bacinu endureicu. Suddivisu in dui bacini distinti, quiddu supiriori di prufundità elevata, mentri quiddu infiriori ùn hà mai suparatu i 2 metri di prufundità massima; quist'ultimu hè oghji guasi assicatu, mantinutu in vita sulamenti da un canali scavatu apposta à traversu u spartiacqua (oltri ch'è spuradicamenti alimintatu da u Wadi Araba). A carattaristica particulari di u mari Mortu hè ch'è l'acqua hè nutevulamenti salata, a causa di a forti evapurazioni, è quissa ùn accunsenti alcuna forma di vita fatta eccezzioni par parechji tipi di batterii, da a quali diriveghja u nomu mari Mortu.

A so salinità aumenta incù a prufundità. A superficia hè a parti menu salata, diluita da l'acqui di u Giurdanu chì trovani difficultà à falà in i strati più bassi chì sò più densi: scindendu a 40 m di prufundità, a salinità diventa di 300 g par ogni chilugrammu di acqua, circa 8 volti quidda di l'uceani (a quali salinità media hè para a circa 38 g par chilugrammu d'acqua). Versu i 100 m di prufundità a salinità aumenta a 332 g par ogni chilugrammu di acqua, saturendu si: u sali precipiteghja è si accumuleghja annantu à u fondu di u mari. L'acqua di u Mari Mortu, incù dinsità di 1,24 kg/L sempri à causa di l'elevata salinità, parmetti à chiunqua di gallighjà senza alcunu sforzu, mentri rendi moltu difficiuli a pratica di u notu, in quantu si emerghji troppu da l'acqua. L'acqui di u Mari Mortu sò usati par a pruduzzioni di clururu di putassiu sii da sucità israiliani ch'è giurdani: sò ancu estratti bromu è magnesiu, di i quali u mari hè riccu. L'estrazioni hè fatta partendu da i salini, visibili da u spaziu in l'estremità sudu di u mari Mortu. I so acqui erani cunnisciuti finu da i tempi di i Rumani è sò sfruttati sempri oghji, par i so qualità curativi, soprattuttu par i malatii di a peddi: u bassu liveddu di raghji UV è l'altu tassu di ossigenu sò ottimi par a saluta, l'alta cuncintrazioni di minirali, trà i quali u calciu è u magnesiu, chì sò utuli rimedii contru l'allirgii è l'infizzioni di i vii rispiratorii, u bromu chì faciliteghja u rilassamentu, l'iodu chì hà effetti benifichi nantu à i disfunzioni ghjandulari è a fanga par a cura di a peddi.

Priculu di scumparsa[mudificà | edità a fonte]

Un turistu annantu à a sponda giurdana dà una dimustrazioni di l'effetti di l'elevata salinità

Sicondu u duttori Alon Tal, u Mari Mortu stà scumparendu, in quantu, essendu eddu u puntu più bassu di a superficia terrestra hè ancu unu trà i più caldi, a cunsiguenti nutevuli evapurazioni ùn hè micca abbastanza cumpinsata da l'afflussu di l'acqui di u Giurdanu è di l'altri più aridi corsi d'acqua: a parta da a mità di u seculu scorsu, quandu i paisani israiliani è giurdani cumincetini à divià l'acqui di i fiuma, soprattuttu di u Giurdanu, par usu agriculu, a purtata di u Giurdanu s'hè ridutta di u 10% rispettu à a so purtata naturali. Inoltri l'industrii giurdani è israiliani di u carbunatu di putassiu chì si trovani in a rigioni miridiunali di u mari Mortu esaspireghjani a calata di u liveddu di u lavu, chì s'hè dighjà abbassatu di circa 27 metri. Sò stati studiati diversi suluzioni par rialzà u liveddu di u lavu è, nonustanti l'oppusizioni di l'ambientalisti, à u mumentu, a Banca Mundiali hà assignatu 15 milioni di dullari americani par u studiu di fattibilità di un culligamentu cù u mari Rossu, battizatu "Cunduttu di a Paci", chì incanalaria l'acqua à Aqaba è a purtaria à i spondi miridiunali di u mari Mortu, incù pruduzzioni di energia elettrica, è incù un impiantu di dissalinisazioni chì furnisciaria l'acqua à Amman, incù un costu privistu di circa 5 miliardi di dullari americani. L'oppusizioni ambientalista hè duvuta à una privisioni di pussibuli innaturali riazzioni chimichi di l'acqui è ancu à u fattu chì a zona hè altamenti instabuli puliticamenti.

Da veda dinò[mudificà | edità a fonte]

Fonti[mudificà | edità a fonte]

'Ss'articulu pruveni in parti o in tutalità da l'articulu currispundenti di a wikipedia taliana.