Cedant arma togae

À prupositu di Wikipedia
Statua di Ciciaronu incù a toga

A locuzioni latina Cedant arma togae hè una forma abbriviata di Cedant arma togae, concedat laurea laudi, esametru di Ciciaronu cuntinutu in u puema epicu-cilibrativu De consulatu suo. Di st'opara, scritta in 60 a.C. è di cuntinutu autubiugraficu, fermani solu parechji frammenti: stu versu era cuntinutu in u libru III.[1] Littiralamenti a sprissioni significheghja: "cedani l'armi à a toga" o l'armi si ritirani davanti à a toga [di u magistratu] è a curona d'addoru [veni à dì, u trionfu militaru] cedi di fronti à a gloria civili. U versu hè evidintamenti autucelebrativu, chì a toga ripprisenta u magistratu togatus, stranieri à qualunqua ambizioni di pristigiu militara, di u quali l'unichi ma furmidevuli armi sò u drittu è a parola; ripprisenta veni à dì Ciciaronu stessu, è par certi aspetti tuttu u significatu di a so carriera pulitica, chì si svolsi in un periodu specificu di crisa di a rippublica è di viulenzi armati. Oghji a sprissioni, fora di cuntestu è guasgi sempri in a forma abbriviata, hè usata par sprimà l'auguriu chì u guvernu militaru cedi u postu à quiddu civili, a forza di l'armi à quidda di i magistrati è di a leghji, a guerra à a diplumazia è à a paci.

Prununcia[mudificà | edità a fonte]

A prununcia di a sprissioni, sicondu a littura currenti di u latinu, hè a siguenti: cèdant àrma tòge, concèdat làurea làudi. Eppuri, a prununcia riali di l'ebbica di Ciciaronu era quissa: kèdant àrma tògae, conkèdat làurea làudi. Vulendu inoltri leghja l'esametru in u rispettu di l'ictus metrichi, bisogna à accintuà togè in u prima casu, togàe in u casu di cusidditta prununcia ristituita.

Stilu[mudificà | edità a fonte]

U versu, artifiziosu è sulennu, improda i strumenti tipichi di a gravità arcaizanti di sapori ennianu: l'allittirazioni insistuta di i cunsunanti velari (s'intendi sempri gutturali a prununcia di a lettara c) è l'annuminazioni laurea/laudi (sicondu l'etimologisti antichi, ancu figura etimulogica). Toga, arma è laurea sò evidintamenti metunimii.[2]

Fonti[mudificà | edità a fonte]

Hè u stessu Ciciaronu à cità è à cummintà u so versu in u De officis (I, 77),[3] È successivamenti in a siconda Filippica (II, 20).[4]

Tradizioni[mudificà | edità a fonte]

"Versu famosu, ancu s'è ùn hè micca di particulari biddezza", biffatu dighjà da i so cuntimpuranii. U stessu Ciciaronu, ripurtendu lu in u De officis, signala chì fù causa d'irunia è di cinsuri ab improbis et invidis.[5]

A frasa hè citata incù irunia da Manzoni in i Prumissi Sposi (cap. XIII), in l'episodiu di Ferrer chì riesci à salvà u vicariu assidiatu di pruvisioni da i rivultati, prima di u tardivu intarventu di i suldati: "Era veramenti u casu di dì: cedant arma togae; ma Ferrer ùn avia micca in quiddu mumentu in testa à citazioni: è di u restu sariani stati paroli buttati via, parchì l'ufficiali ùn capìa micca u latinu".[6]

A sprissioni hè citata ancu da Alexandre Dumas in u Conti di Monticristu, incù rifirimentu à a situazioni pulitica francesa u lindumani di a scunfitta di Nabulionu.[7]

Noti[mudificà | edità a fonte]

  1. http://www.thelatinlibrary.com/cicero/consulatu.shtml
  2. Si pò mintuvà chì u stessu Ciciaronu, parlendu di l'urnamenti di u stilu è in particulari di a metunimia, afferma chì toga pò essa usatu par significà "paci" (De uratori, III, 168 di l'edizioni teubneriana di u Kumaniecki, Leipzig 1969).
  3. "Illud autem optimum livanti, in quod invadi solere ab improbis et invidis audio "cedant arma togae concedat laurea laudi". Ut enim alios omittam, nobis rem publicam gubernantibus minnani togae arma cesserunt? Neque enim periculum in rè publica fuit gravius umquam nec maius otium. Ita consiliis diligentiaque noscia celeriter de manibus audacissimorum civium delapsa arma ipsa ceciderunt. Quae res igitur gesta umquam in beddu tanta? quì triumphus conferendus?". Traduzioni: "Ottima hè quidda sintenza meia, contru a quali, à quantu sentu, si scagliani i soliti maligni è invidiosi: "Cedani l'armi à a toga, cedi l'addoru di u cunduttieri à a gloria di l'uratori". Lascendu da parti altri casi, ùn hè forsi micca veru chì, quandu eiu righjia u timonu di u Statu, l'armi cidetini à a toga? Mai u Statu corsi più gravi priculu è mai guditi di paci più sicura. Incù tanta pruntezza, in virtù di i me pruvvidimenti è di a me vigilanza, l'armi cadini da par eddi da i mani di i citatini più temerarii. Chì cusì grandi impresi, dunqua, funi mai scompii in guerra? Qualessu trionfu militaru pò essa purtatu à paragonu?".
  4. Rivulghjendu si à Marcu Antonio, chì annantu à quiddu versu avia evidintamenti irunizatu (facetus eddi voluisti) in u so aspru intarventu di risposta à a prima Filippica: "'Cedant arma togae'. Quid? Tum minnani cesserunt? At postea tuis armis cessit toga. Quaeramus igitur, utrum melius fuerit, libertati populi Rumani sceleratorum arma an libertatem nostram armis tuis ceda. Nec veru tibi de versibus plura respondebo". Traduzioni: ""L' armi cedani à a toga". È tandu? Forsi à quiddi tempi ùn ciditini micca ? Ma in seguitu fù a toga à ceda à i to armati. Dumandemu ci dunqua chì cosa fù megliu, chì l'armi di i scillarati aghjini cidutu à a libartà di u populu Rumanu oppuri chì a noscia libartà aghji cidutu à i to armi. Ma annantu à sti versi ùn ti rispundaraghju micca altru".
  5. Cfr. quì a nota 2. In generali, u De consulatu "suscitò i ciambeddi di i cuntimpuranii è di i posteri, par u schersu valori pueticu è par i lodi stumachevuli chì l'autori ci s'autuprudigava [...]. U stilu, tesu è ridundanti, pari in calchì manera anticipà u 'barucchisimu' di l'epica post-augustea" (Emanuele Narducci, Ciciaronu. A parola è a pulitica, Bari, Laterza, 2010, pp. 174 è 201).
  6. Par capiscia intiriamenti l'irunia di l'autori bisogna à cunsidarà chì in stu casu a toga hè richjamata in sensu littarali; hè a stessa toga, quidda di Ferrer, chì in a pagina pricidenti risicava di firmà bluccata in a porta: "Chiuditi tandu: nò; eh! eh! a toga! a toga! - Saria in fatti firmata presa trà i battenti, s'è Ferrer ùn n'avissi micca ritiratu incù molta disinvultura u cudacciulu, chì sparì com'è a coda d'una sarpi, chì s'rimbuca inseguita".
  7. In u cap. 6 (U sustitutu pracuratori di u rè): ""A me cara", dissi a marchesa, "accupeti vi di i vosci pizzi, di i vosci aghi, di i vosci nastri, è lasceti u vosciu futuru sposu compia u so duveri. Oghji l'armi sò à riposu, è a toga hè in creditu; ci hè à stu prupositu un mottu latinu". "Cedant arma togae", dissi Villefort inchjinendu si".

Da veda dinò[mudificà | edità a fonte]